چکیده
باوجود دسترسی به روشهای مؤثری که در زمینه جلوگیری از باروری وجود دارد ، بسیاری از حاملگی ها غیر برنامه ریزی شده و ناخواسته می باشد. برای زنانیکه در معرض یک مقاربت محافظت نشده قرار میگیرند روشهای پیشگیری اضطراری مؤثری وجود دارد که بسیار کارآمد می باشند. ولی متأسفانه بخاطر اطلاعات ناکافی افراد نسبت به موضوع استفاده لازم از این روشها نمی شود. از آنجا که پزشکان خانواده و عمومی به عنوان مرجعی برای کسب اطلاعات مردم در این زمینه می باشند. در یک مطالعه مقطعی از پزشکان عمومی مراجعه کننده به سمینارهای بازآموزی به روش نمونه گیری آسان از طریق پرسشنامه با حجم نمونه 400 نفر در مورد آگاهی ، بینش و عملکرد نسبت به روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری Emergency contraception مورد تحقیق قرار گرفت . در این تحقیق 100% پزشکان EC را شنیده بودند در حالیکه 14% کاندوم را جزء روشهای EC می دانستند، 32% افراد IUD و 83% افراد HD))OCP را جزء روشهای EC می دانستند. 7% پزشکان معتقد بودند روشهای هورمونی Emergency Hormonal contraception(EHC) بدون عارضه است . در حالیکه عوارضی تهوع و استفراغ 87% ،خونریزی و لکه بینی 63% ،ترومبو آمبولی 31% ، سردرد 70% توسط بقیه ذکر شدند. 14% افراد به میزان تأثیر واقعی EHC واقف بودند ،83% به درستی می دانستند EHCمنع مصرفی ندارد . 40% افراد مدت اثربخشی را 72 ساعت می دانستند . 39% پزشکان EHC را به مراجعین خود توصیه نمی کردند. 62% در صورت لزوم برای خود EC استفاده می کردند. 41% پزشکان معتقد بودند جامعه دسترسی گسترده به روشهای EC داشته باشد ،41% دسترسی را کاملاً محدود و کنترل شده می خواستند . 71% از نظر شرعی روشهای EC را مجاز و 7% غیر مجاز می دانستند ،50% معتقد بودند فقط پزشکان باید EC را تجویز نمایند.
در بررسی بعمل آمده آگاهی با سن ، ازدواج و سابقه طبابت ارتباط معنی داری داشت (P<0/0001) . آگاهی با کاهش سن و کاهش سابقه طبابت بیشتر می شد، همچنین آگاهی افراد مجرد بیشتر بود و
آگاهی با جنس ارتباطی نداشت.5/40 % افراد بدرستی می توانستند به مراجعین خود یک روش مؤثر EC را پیشنهاد و طریقه مصرف آن را بیان نمایند.
عملکرد افراد با سن ،سابقه طبابت و جنس ارتباط معنی داری داشت (P<0/001). افراد جوان با سابقه طبابت کمتر عملکرد بهتری داشتند. همچنین عملکرد خانم ها برخلاف آگاهی نسبت به آقایان بهتر بود. عملکرد با وضعیت تأهل ارتباط معنی داری نداشت (P=0/97). همچنین بینش افراد با سابقه طبابت ،سن ، جنس و وضعیت تأهل ارتباط معنی داری نداشت .
از نتایج این تحقیق مشخص شد بسیاری از پزشکان نمی توانند بخوبی و دقیق و کامل نسبت به EC به مردم اطلاعات بدهند و یا آنرا تجویز نمایند. لذا به مسئولان امر توصیه می شود که نسبت به آموزش پزشکان در مراکز بازآموزی در مورد EC توجه و تأکید بیشتری شود.
فصل اول
بیان مسئله و اهداف
بیان مسئله:
علیرغم دسترسی به روشهای بسیار مؤثری که در زمینه جلوگیری از بارداری استفاده می‌شود بسیاری از حاملگیها غیر برنامه‌ریزی شده و ناخواسته هستند. که در این موارد میزان سقط جنایی افزایش می‌یابد.1 شانس حاملگی در یک مقاربت محافظت نشده می‌تواند به اندازه باشد.1 برای زنانیکه در معرض مقاربت محافظت نشده قرار میگیرند، برای مثال به کار نبردن روشهای پیشگیری، پاره شدن کاندوم، فراموش نمودن خوردن قرصهای جلوگیری اضطراری از بارداری و یا تجاوز جنسی، روشهای جلوگیری از بارداری اضطراری برای جلوگیری از حاملگی ناخواسته توصیه می‌شود.1
طبق آمار موجود در آمریکا 60% حاملگیها ناخواسته است که نیمی از آنها منجر به سقط می‌شود.2 طبق برآورد who هر ساله 200000 زن یعنی هر 3 دقیقه یک زن جان خود را در اثر سقط و عوارض آن از دست میدهد و 99% این مرگ و میرها و عوارض در کشورهای در حال توسعه رخ میدهد.3 اگر هر زن در معرض یک مقاربت محافظت نشده از روشهای جلوگیری اضطراری از بارداری استفاده کند، مقدار حاملگی ناخواسته تا کم می‌شود. تخمین زده می‌شود که اگر پیشگیری اضطراری از بارداری (*EC) به صورت گسترده در آمریکا به کار گرفته می‌شد می‌توانست از 7/1 میلیون بارداری ناخواسته که منجر به 8/0 میلیون ختم به روش سقط شد جلوگیری کند.4
عوارض بالای حاملگی ناخواسته و سقط های غیرقانونی ناشی از آن و توجه به این نکته که تنظیم خانواده یکی از اولویت‌های سیستم بهداشتی کشور میباشد،
لزوم آگاهی جمعیت در سنین باروری کشور از Morning after pills بعنوان گام دوم در برنامه بهداشت خانواده ایران می‌رساند تا در مواقع لزوم با استفاده از این روشها ریسک یک بارداری ناخواسته را به خود، خانواده و جامعه تحمیل نکنند.
مورد مهم دیگر بررسی سطح آگاهی و بینش و عملکرد پزشکان نسبت به EC به عنوان گروهی که مرجع افراد جامعه در مورد مشکلات بهداشتی می‌باشند و در بهبود سلامت جامعه نقش مهمی ایفا می‌نمایند میباشد.
روشی که اکثراً در جلوگیری اضطراری از بارداری استفاده می‌شود رژیم Yuzpe است. روشی که متخصصین زنان و مامایی کانادا برای اولین بار ابداع کردند. رژیمYuzpe شامل200 (میکرو گرم) اتنیل‌استرادیول* همراه mgr 2 (میلی‌گرم) نورژسترول یا mg1 (میلی‌گرم) لوونرژسترول میباشد که به دو مقدار** مساوی تقسیم می‌شود. و به فاصله 12 ساعت استفاده می‌گردد. رژیم Yuzpe باید هر چه زودتر تا 72 ساعت بعد از مقاربت محافظت نشده مصرف گردد.5 رژیم دیگری که به کار برده می‌شود، خوردن یک قرص 750 میکرو‌گرم لوونرژسترول هر چه زودتر در عرض 72 ساعت پس از مقاربت محافظت نشده و تکرار آن در 12 ساعت بعد، یا به جای آن از 25 قرص Mini pill که معادل همان 750 میکرو‌گرم است برای هر روز استفاده کرد.5
البته ممکن است جذب هورمون هنگامی که تعداد زیادی قرص مصرف شود کمتر شود. پزشکانی که با تصمیم برای تجویز EC روبرو می‌شوند در مورد تجویز آن مشکل دارند. که علت آن آموزش ناکافی درباره چگونگی مصرف آن است. پزشکانی که در این مورد کار کرده‌اند از نقص دانش تجربی خود آگاهند و علاقمند به بهبود دانش خود می‌باشند.6
در یک مطالعه درباره EC در کارولینای شمالی در رابطه با بینش و کنش پزشک و مراقبت اولیه در سال 2001 انجام شد ]بررسی کایزر (1997) نشان داد که کمتر از 40% پزشکان خانواده به بیماران درباره دسترسی به EC اطلاعات می‌دهند و اطلاعات ناقص پزشکان و جامعه دلیل اصلی بهره‌برداری ناکافی از این روش بود.[
در این بررسی در کارولینای شمالی 72% پاسخ‌دهندگان گفتند که اطلاعاتی به بیمار در مورد EC نمی‌دهند. 45% هرگز EC پیشنهاد نکرده بودند و 49% فقط 4-1 بار در سال گذشته پیشنهاد مصرف داده بودند. متاسفانه درکشورماهنوز پژوهشی در مورد آگاهی ، بینش وعملکرد پزشکان عمومی نسبت به EC انجام نشده است . از آنجا که سقط درکشور ماغیرقانونی غیرشرعی است تنهاراه جلوگیری از بارداری در موارد وقوع مقاربت محافظت نشده روش پیشگیری اضطراری از بارداری می باشد . پزشکان عمومی نقش بسزایی در گسترش استفاده از روش های مذکور دارند.
42% فقدان یا نقص دانش خود را دلیل عدم تجویز برمی‌شمردند.7
متأسفانه در کشور ما هنوز پژوهشی در مورد آگاهی ، بینش و عملکرد پزشکان عمومی نسبت به EC انجام نشده است . از آنجا که سقط در کشور ما غیر قانونی و غیر شرطی است تنها راه جلوگیری از بارداری در موارد وقوع مقاربت محافظت نشده روش پیشگیری اضطراری از بارداری می باشد. پزشکان عمومی نقش بسزایی در گسترش استفاده از روشهای مذکور دارند.
اهداف
الف- هدف کلی:
تعیین میزان دانش، بینش و عملکرد در مورد روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری پس از مقاربت در بین پزشکان مراجعه‌کننده به مراکز بازآموزی تهران در سال 1381
ب- اهداف جزئی:
تعیین میزان دانش نسبت به روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری (EC) در نمونه مورد مطالعه
تعیین میزان بینش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه
تعیین میزان عملکرد نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه
تعیین میزان دانش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب سن
تعیین میزان دانش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب جنس
تعیین میزان دانش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب تأهل
تعیین میزان دانش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه طبابت
تعیین میزان بینش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب سن
تعیین میزان بینش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب جنس
تعیین میزان بینش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب تأهل
تعیین میزان بینش نسبت به EC در نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه طبابت
تعیین میزان عملکرد در نمونه مورد مطالعه نسبت به EC بر حسب سن
تعیین میزان عملکرد در نمونه مورد مطالعه نسبت به EC بر حسب جنس
تعیین میزان عملکرد در نمونه مورد مطالعه نسبت به EC بر حسب تأهل
تعیین میزان عملکرد در نمونه مورد مطالعه نسبت به EC بر حسب سابقه طبابت
تعیین ارتباط بین میزان دانش، بینش و عملکرد در نمونه مورد مطالعه نسبت به EC
ج) سؤالات
میزان دانش، بینش و عملکرد نمونه مورد مطالعه نسبت به روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری بر حسب سن- جنس- تأهل و سابقه طبابت چقدر است.
آیا بین میزان دانش، بینش و عملکرد نسبت به روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری و متغیرهای مطرح شده ارتباط وجود دارد.
د) فرضیات: بین میزان آگاهی و بینش با عملکرد نسبت به روشهای EC ارتباط وجود دارد.
فصل دوم
بررسی متون
بررسی متون:
لزوم آگاهی جامعه در مورد پیشگیری اضطراری از بارداری (EC) 1
طبق آمار یونیسف در سال 1374 در ایران 48 درصد جمعیت از روشهای جلوگیری از بارداری متداول استفاده نمی‌کردند و از 52 درصد باقیمانده 8/22 درصد از قرص، 2/5 درصد از کاندوم، 1/7 درصد از IUD، 3/1 درصد از وازکتومی، 7/13درصد از توبکتومی و 3/1 درصد از نورپلنت و آمپول استفاده می‌کرده‌اند.3
طبق آمار سال 1998 که میان 54 میلیون زن 44-18 ساله در ایالات متحده انجام شد وضعیت عقیمی و بکارگیری روشهای پیشگیری به قرار زیر بود؛ مصرف قرص ضد بارداری 5/18درصد، کاندوم 8/8 درصد، دیافراگم 5/3 درصد، IUD حدود 2/1 درصد، ریتمیک 1درصد، توبکتومی 6/16 درصد، وازکتومی 7درصد و 6/33 درصد آنها از هیچ روش معمول برای جلوگیری از بارداری استفاده نمی‌کردند.5
میزان شکست روشهای پیشگیری از حاملگی به هنگام استفاده کامل از آنها طی یکسال به قرار زیر میباشد: عقیم‌سازی مرد 1/0 درصد، عقیم‌سازی زن 4/0 درصد، IUD نوع T380 6/0 درصد، قرص مخلوط با پروژسترون 1/0 درصد، قرص پروژسترون تنها 5/0 درصد، دیافراگم 6 درصد و روشهای ریتمیک 16 درصد.5 در آمار موجود در کشور آمریکا گزارش می‌شود تقریباً 60 درصد از حاملگیها ناخواسته میباشد که نیمی از آنها منجر به سقط می‌شود.5 آن قبیل حاملگیها که ادامه یابند اغلب با تأخیر در مراقبتهای پیش از تولد و سوء مصرف الکل و دخانیات توسط مادر مشخص می‌شود.2 طبق برآورد who هر ساله 200000 زن یعنی هر 3 دقیقه یک زن جان خود را در اثر سقط و عوارض آن از دست می‌دهند.8 تحقیقات نشان میدهد که 75% از 5/3 میلیون حاملگی ناخواسته که هر ساله در ایالات متحده اتفاق می‌افتد توسط روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری (EC) قابل جلوگیری هستند.2
استفاده درست و به موقع روشهای EC می‌تواند باعث کاهش 1 میلیون سقط و 2 میلیون حاملگی ناخواسته در سال در ایالات متحده شود.9
این مهم که مصرف هر چه سریعتر روشهای پیشگیری اضطراری از بارداری تأثیر آنرا بیشتر می‌کند و در بعضی روشها (قرص 750 میکرو‌گرمی لوونرژسترول) تا 95 درصد می‌رساند.4 اهمیت آگاهی جمعیت در معرض خطر حاملگی ناخواسته از روشهای EC را می‌رساند. تا در مواقع لزوم نظیر پارگی کاندوم، فراموش کردن خوردن قرصهای جلوگیری، شکست روش پیشگیری طبیعی (withdrawal) ، تجاوز و … هر چه سریعتر با استفاده از روش های EC ریسک یک حاملگی ناخواسته را به خود و جامعه تحمیل نکنند.