روش تحقیق آذربایجان غربی - وضعیت اشتغال

فصل اول:

کلیات تحقیق

1-1 کلیات تحقیق

اطلاعات مربوط به تحقیق باطرح مسئله­آغاز میشود، سپس به اهمیت موضوع، فرضیه­ها، اهداف تحقیق، روش انجام تحقیق که درسطح اقتصاد منطقه ای مطرح است، روش گردآوری آمار و اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل آن و …  پرداخته خواهد شد..

1-1-1 طرح مسئله

رشد و توسعه اقتصادی مطلوب از اهداف مهم سرمایه گذاری هر کشور اعم از پیشرفته و یا در حال توسعه می باشد. رشد و توسعه اقتصادی در طول زمان درآمد سرانه واقعی مردم را افزایش و در نهایت سطح زندگی مردم را بهبود می بخشد. لیکن در بسیاری از کشورها مشاهده می گردد که جریان توسعه کلیه مناطق درون یک کشور را به گونه ای مساوی و برابر مورد توجه قرار نداده و همواره تفاوتهای قابل ملاحظه ای در درجه توسعه یافتگی مناطق پدید می آید.

از متغیرهای مهمی که سیاست های مخلتف رشد و توسعه در مناطق را تحت تأثیر قرار می دهد اشتغال می باشد. تجربه نشان داده است که در میان مناطق مختلف یک کشور نابرابریهای زیادی در مورد اشتغال وجود دارد و عمدتاً به دلیل نداشتن شناخت واقعی از سیاست های متخذه در مناطق و ارزیابی تأثیر آنها بر متغیرهای مختلف اقتصادی از جمله اشتغال بوده است. با توجه به وجود نیروی کار جوان فراوان در کشور و اولویت قایل شدن دولت جهت رفع معضل بیکاری در برنامه های توسعه اقتصادی از جمله برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،‌ ضروری است در جهت شناخت وضعیت اشتغال مناطق مختلف کشور،‌ اقداماتی اساسی صورت گیرد تا از آن طریق طراحی و اجرای برنامه های اقتصادی واقع گرایانه تر و مؤثرتر اعمال گردند. بنابراین آنچه در این بررسی و تحقیق مطرح خواهد شد بررسی وضعیت اشتغال استان آذربایجان غربی و شهرستانهای تابعه در بخشهای مختلف اقتصادی و در مقاطع زمانی مخلتف می باشد.

به بیان دیگر مسئله اساسی تحقیق حاضر بررسی سهم بخشهای مختلف اقتصادی استان و شهرستانهای تابعه در اشتغال در سه مقطع زمانی 1355، 1365 ، 1375 و بدست آوردن فعالیتهای پایه برای استان و همچنین تحلیل تغییرات میزان اشتغال در گروهای عمده فعالیت می باشد.

1-1-2 اهمیت موضوع

تحقیق در زمینه موضوع حاضر در استان آذربایجان غربی برای اولین بار انجام می شود. بنابراین شناخت وضعیت اشتغال و بررسی تغییرات ساختاری اشتغال در بخشهای عمده اقتصادی و زیربخشهای آن در سطح استان و شهرستانهای تابعه یک ضرورت است. اولویت اول دولت در سیاست های اقتصادی در برنامه های مختلف توسعه اقتصادی اول و دوم و سوم مسئله اشتغال بوده و خواهد بود. به این منظور سیاست گذاران در منطقه اعم از استانداری، سازمان برنامه و بودجه استان، اداره کار، اداره صنایع، اداره کشاورزی و … در صورت شناخت مناسب از مسئله اشتغال قادر خواهند بود تا در زمینه تعیین و جهت دهی سرمایه گذاریها در بخشهای مختلف و توزیع آن موفق گردند.

تجزیه و تحلیل اشتغال در مناطق مختلف کشور مسلماً به درک بهتر جریان ایجاد اشتغال کمک می نمایند. اکثر سیاست گذاران علاقمند به دانستن روند تغییرات اشتغال در مناطق بوده چرا که این امر رابطه تنگاتنگی با مسئله نابرابری در میزان بیکاری در مناطق مختلف دارد. ضمن اینکه عدم برنامه ریزی صحیح در امر اشتغال تمرکز غیراداری جمعیت را در مناطق خاص بدنبال خواهد داشت. علاوه بر دلایل فوق اشتغال با بازار تولید مرتبط و بازار تولید نیز بدون شک در تغییر قدرت رقابتی منطقه در مقایسه با سایر مناطق کشور نقشی اساسی را ایفا می نماید.

1-1-3 فرضیه ها

ب- روند تغییرات اشتغال در استان آذربایجان غربی متناسب با سطح ملی نبوده است.

1-1-4 اهداف

تحقیق حاضر سعی در کشف چگونگی روند سطح اشتغال در بخشهای مختلف استان دارد. هدف اصلی این تحقیق دانستن این مطلب است که چگونه و کجا توزیع منطقه ای اشتغال در سطح استان شکل گرفته است.

بطور مشخص اهداف جزئی این تحقیق عبارتنداز :

الف – تجزیه و تحلیل و مطالعه وضعیت اشتغال در فعالیت های عمده اقتصادی (صنعت،‌ خدمات،‌ کشاورزی) در سطح استان و شهرستانهای تابعه

ب- بررسی تغییرات ساختاری اشتغال با توجه به آمار سرشماریهای موجود.

ج- شناسایی فعالیت هایی که استان (یا شهرستانهای تابعه به تفکیک) از نظر اشتغال زایی در آنها دارای مزیت نسبی است.

1-1-5 کاربردها

نتایج این تحقیق می تواند در زمینه سیاست های توسعه منطقه ای و تعیین فعالیت های اصلی مورد استفاده سیاست گذاران استانی و کشوری قرار گیرد. در ضمن نتایج این تحقیق می تواند در برنامه ریزیهای نیروی انسانی استان و در نهایت تهیه برنامه های توسعه ای بکار گرفته شود.

1-1-6 روش انجام تحقیق

روش انجام تحقیق بصورت کتابخانه ای می باشد و برای انجام این تحقیق از تکنیک های آماری در جهت تجزیه و تحلیل طبق مدلهای اقتصاد منطقه ای (مدل اقتصاد پایه و روش تغییر – سهم) و همچنین از تجارب و مطالعات مربوط به سایر کشورها استفاده شده است.

1-1-7 امتیازات تحقیق

تحقیق حاضر از ابعاد مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. انجام چنین تحقیقی در سطح  استان برای اولین بار انجام گرفته است. ویژگیهای دیگر این تحقیق که می توان به آن اشاره نمود اینست که این مطالعه اساساً بر روی متغیر مهمی چون اشتغال صورت می گیرد و بعلت وجود آفت بیکاری در اقتصاد ایران و اهمیت رفع این معضل در برنامه های مختلف توسعه اقتصادی، اجتماعی،‌‏ فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

1-1-8 آمار و اطلاعات مورد نیاز

بطور کلی در تحقیق حاضر آمار سرشماریهای نفوس و مسکن مرکز آمار ایران در سالهای 1355،1365،1375 بوده که پس از پردازش مورد استفاده قرار می گیرند.

1-1-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای رسیدن به اهداف مختلف این تحقیق از روشهای مقداری موجود در علم اقتصاد منطقه ای استفاده شده است. با استفاده از روشهای آماری نظیر نرخ رشد سهم و تجزیه و تحلیل اشتغال در فعالیت های عمده اقتصادی پرداخته خواهد شد. برای شناسایی و تحلیل نیروها و عوامل مؤثر در ترکیب ساختار اشتغال از تکنیک تغییر- سهم استفاده خواهد شد. این تکنیک که بطور وسیعی مورد استفاده می باشد، نشان می دهد که چگونه میزان اختلاف بین رشد استان و کشور توسط ترکیب منابع را توضیح داد. این روش متغیر اشتغال را به سه جزء تقسیم می نماید: جزء اول، تغییر در اشتغال دلیل ترکیب متناسب یا غیرمتناسب صنایع در استان ( یا شهرستان) را توضیح می دهد و جزء سوم: تغییرات رقابتی یا همان بخش مربوط به مزیت ها یا عدم مزیت استان (یا شهرستان) را بیان می کند. تئوری اینگونه فرض می کند که مناطقی که مزیت های نسبی خود بهتر استفاده نموده باشند نسبت به سایر مناطق از رشد بهتری برخوردار بوده اند. برای شناسایی فعالیت هایی که استان ( یا شهرستانها) در آنها دارای مزیت نسبی باشند از مدل اقتصاد پایه استفاده شده است. در این مدل تمایز بین فعالیت های پایه ای و غیرپایه ای در استان (یا شهرستانها) قایل خواهیم شد. برای پیدا کردن صنایع پایه از روش نسبت مکانی (LQ) استفاده شده و سپس با استفاده از کاربرد آن در اقتصاد پایه می توان ضریب اشتغال زایی آن را به دست آورد. بگونه ای که بتوان اظهار داشت که ایجاد تعداد مشخصی از مشاغل در هر منطقه (شهرستان) به چه میزان اشتغال در فعالیت های پایه و غیر پایه و کل اضافه خواهد نمود.

فصل دوم:

آشنایی مقدماتی با استان آذربایجانغربی

2-1- موقعیت جغرافیایی، حدود و وسعت

آذربایجان غربی مساحتی حدود 9/37598 کیلومتر مربع را دارد که البته بر اساس برآورد جدید دفتر فنی مرکز آمار ایران، مساحت استان آذربایجان غربی بدون احتساب دریاچه ارومیه 4868 کیلومتر مربع می باشد. این استان در شمال غربی ایران بین 35 درجه و 58 دقیقه تا 39 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 14 دقیقه تا 47 درجه و 19 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.

استان آذربایجان غربی از جانب شمال به کشورهای تازه استقلال یافته اتحادجماهیرشوری سابق (ارمنستان و نخجوان)، از غرب به کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب به استان کردستان و از شرق به استانهای آذربایجان شرقی و زنجان محدود است. مرکز مشترک ایران با اتحادجماهیرشوروی سابق دراین منطقه 135 کیلومتر که همان مرز آبی رودخانه ارس می باشد. مرز مشترک ایران با ترکیه در آذربایجان غربی 482 کیلومتر می باشد که از این میزان 34 کیلومتر آن مرز آبی رودخانه های قره سو و نازلو به طول 34 کیلومتر و 452 کیلومتر آن مرز خشکی است. مرز مشترک  ایران با عراق در این استان حدود 200 کیلومتر مرز خاکی است. استان آذربایجان غربی طولانی ترین مرز خود را با استان آذربایجان شرقی دارد و این مرز از پیوستن رود آق چای به ارس درغرب جلفا شروع شده، پس از عبور از شرق رود مزبور و قطع راه مرند- بازرگان و ناحیه ولدیان خوی و راه آهن ایران- ترکیه، دریاچه ارومیه را که مرز طبیعی دو استان را تشکیل می دهد. در جهت شرقی مسیر زرینه رود، از میان ملکان و میاندوآب و صایین قلعه عبور نموده و در مرز زنجان خاتمه می یابد.

مرز آذربایجان غربی به کردستان جهت غربی-شرقی دارد که از دره رود شرع شده و پس از گذشتن از نواحی سردشت و بانه و بوکان، سقز و قطع شاخه های سیمینه رود و عبور از جنوب تکاب در چهار طاق در نقطه اتصال سه استان زنجان، کردستان، آذربایجان غربی خاتمه می پذیرد.

مرز آذربایجان غربی و استان زنجان از طریق ناحیه تکاب به ماه نشان استان زنجان اتصال پیدا می کند جهت آن شمال غربی به جنوب شرقی است و بیشتر این ناحیه را کوههای مرتفع پوشیده است و ارتباط تکاب با زنجان بیشتر از طریق بیجار و جاده تخت سلیمان که در نزدیک ترین راه ارتباطی به زنجان به شمار می رود انجام می گیرد.

ارتفاع مرکز استان یعنی شهرستان ارومیه از سطح دریای آزاد 1340 متر و فاصله هوایی آن تا تهران 596 کیلومتر است.

2-2- وجه تسمیه

نام آذربایجان از حدود 2400 سال پیش از مشهورترین نامهای جغرافیایی ایران بوده که در هر دوره به حوادث مهم تاریخی توأم بوده است.

آذربادگان، آذربایگان و آذربایجان،‌ هرسه شکل در کتابهای  فارسی معروف است. شاعر ملی ایران، فردوسی، در شاهنامه از «آذربادگان» استفاده نموده است:

به یک ماه در آذربادگان                                      ببردند شاهان و آزادگان

آذربایجان در دوران هخامنشیان به نام ماد نامیده می شد و از مهمترین و بزرگترین ایالتهای کشور به شمار می رفت. هرودوت می گوید:

« یونانی ها، کپادوکیا را جزو سوریه می شمارند. پیش از ظهور دولت ایران، مردم آنجا تابع حکومت ماد بودند که اکنون به دست کوروش افتاده بود.»

«استرابون» جغرافی نویس یونانی که کتاب خود را در زمان اشکانیان تألیف کرده می نویسد: « چون اسکندر مقدونی بر ایران دست یافت، سرداری به نام اتورپات در آذربایگان برخاست و نگذاشت آن سرزمین که بخشی از ماد و به نام ماد کوچک معروف بود به دست یونانیان افتد. از آن پس سرزمین مزبور به نام آتورپاتکان، خوانده شد.»

آتورپاتکان واژه ترکیبی پهلوی است و به زبان فارسی دری برابر آن «آذربد» که به معنای نگاهدارنده آتش یا مسئول و خدمتگزار آتش می باشد، وجود دارد.

در زمان حکومت رضاشاه به منظور ایجاد هماهنگی بین مقامات لشکری و کشوری و همچنین از لحاظ اهمیت سیاسی منطقه ، در سال 1311 ه.ش. واحد یکپارجه آذربایجان به دو واحد سیاسی تقسیم شد و یک قسمت که در شرق قرار داشت به نام استان سوم (آذربایجان شرقی) و دیگری که در غرب واقع است به نام استان چهارم یا آذربایجان غربی نامیده شد.

2-3- آب و هوا

استان آذربایجان غربی گرچه تحت تأثیر جریانهای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه قرار می گیرد ولی در برخی از ماههای زمستان، توده های سرد جبهه هوای روسیه به منطقه وارد و باعث کاهش شدید دما در استان می شود.

علاوه بر جریان فوق الذکر، ارتفاع مکان، جهت گیری ارتفاعات، وزش باده و دوری از دریا، نقش مهمی در میزان دما و ریزش باران در این منطقه دارد تا جاییکه آب و هوای این استان را می توان حد فاصل آب و هوای سواحل دریای مازنداران و اقلیم نیمه صحرایی دانست.