پروژه بررسی وضعیت اقلیمی بندر انزلی

پروژه: دوره کارشناسی 

رشته: کارتوگرافی

پیشگفتار

 ریشه علم جغرافیا از زمانی نشات گرفت که انسان خود را شناخت و این سئوال برای او مطرح شد که در کجاست و چگونه باید به حیات خود ادامه دهد.

از جغرافیا علمی همیشه به عنوان دانش خلاق در جهت رفاه انسان و بهبود محیط زندگی او استفاده نشده است. از جبر طبیعت و جبر جغرافیا در نژادپرستی و مسایل ژئوپلتیک برداشت نابخردانه شده و از جغرافیای علمی در توسعه طلبی ملتها و گسترش فضای حیاتی آنها نابجا بهره‌گیری و در رابطه انسانها با طبیعت عوامل تاریخی، اجتماعی و حتی روانی فراموش گردید. بدین ترتیب در نیمه اول قرن بیستم جغرافیای علمی یا کاربردی، خود را با مفاهیم ژئوپلتیک توام گردیده و در تملک نظامی و سیاسی سرزمین‌ها گام برداشت. در همین دوره بین جغرافیای توجیهی با جغرافیا علمی که به خدمت سازمان‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی دولت‌های استعماری درآمد، توازن و هماهنگی اساسی دیده می‌شود.

جغرافیای کلاسیک به تشریح می‌پردازد ولی جغرافیای کاربردی در جستجوی وضع‌ آینده ناحیه است، جغرافیای کاربردی به جای اینکه به بررسی یک نکته خاص بپردازد از نظر عمران محیط روستایی و یا شهری به تجزیه و تحلیل پرداخته و به عبارت دیگر جغرافیای کمی است.

مقدمه

کتابچه بررسی وضعیت اقلیمی بندر انزلی به عنوان پروژه (پایان نامه) مع‌الوصف مجموعه حاضر محصول پژوهشهایی است که اینجانب آزاده مستعلی دانشجوی دوره کارشناسی کارتوگرافی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری در زمینه بررسی وضعیت اقلیمی شهرستان بندر انزلی از نظر خاک و زمین‌شناسی و آب و هوا و ریزش باران و هیدروگرافی و در آخر نیز اشاره‌ای به مرداب انزلی به انجام رسانده‌ام. که این مطالب را با استفاده از کتابها و رساله‌ها و مراجعه به مراکز  مختلف اداری و دولتی و مراجع مختلف و استفاده از منابع موثق توانسته‌ام این اطلاعات را جمع‌آوری نموده و در اختیار شما عزیزان بگذارم. امید است که مورد قبول شما خوبان و دانش پژوهان عزیز قرار بگیرد و کمی و کاستی آن را نادیده گرفته و از آن بهره‌ای ببرید.

در ابتدا لازم است کمی شهر بندر انزلی را توصیف کنم.

بندر انزلی شهری زیبا است که در استان گیلان قرار گرفته و از شهرستان رشت به این شهر رفت آمد می‌شود که این شهر یک شهر توریستی و زیبایی است که همه ساله افراد زیادی برای تفریح و سیاحت و دیدن نقاط زیبای آن به این شهر سفر می‌کنند. این شهر حدود 33 کیلومتر از شهرستان رشت پایتخت استان گیلان فاصله دارد. بندر انزلی که در قدیم به بندر پهلوی معروف بوده و عروس بندرها نامیده می‌شده است از آب و هوایی گرم و مرطوب برخوردار است که در کنار دریای خزر می‌باشد و بندری تجاری و قابل اهمیت از لحاظ منابع و منافع کشوری می‌باشد و بسیاری از صادرات و واردات از طریق این بندر صورت می‌گیرد و کشتیرانی در این شهر حائز اهمیت بسیاری می‌باشد.

که من در این رساله به بررسی وضعیت اقلیمی این شهر پرداخته و اطلاعاتی را در مقوله جغرافیا از این شهر تاریخی و بیاد ماندنی تهیه نموده‌ام. 

فصل اول موقعیت :

با بررسی‌های زمین‌شناسی، حدود 15000 سال پیش، جزیره‌ای از سطح آب دریای خزر، سربرآورد که بعدها به نام انزلی نامیده شد و به عنوان مهمترین بندر سواحل جنوبی دریای خزر و ایران معروف گردید.

انزلی مهمترین بندر ایران در ساحل دریای خزر است که در ساحل جنوب غربی این دریا در آخرین قسمت شرقی زبانه‌ای که مرداب را از دریا جدا می ‌کند قرار دارد.

گملین در سال 1771 در مورد انزلی چنین می‌نویسد:

شهر انزلی یا به طوری که روشها نوشته‌اند به دو قسمت قدیم و جدید تقسیم می‌شود. در قسمت قدیمی جزایر و ارامنه ایرانی کسی سکونت ندارد و در قسمت جدید بازرگانان روسیه و ارامنه تابع روسیه زندگی می‌کنند.

در قدیم تمام خانه‌ها بدون استثنا از جگن «نوعی نی» ساخته شده بود. به دلایل زیادی که جای شگفتی باقی نمی‌گذارد به نظر  میرسد که قدمت این بندر بیش از پنجاه سال نمی‌باشد. به سبب اینکه بناهای آن با چنین وسیله ساده ای ساخته شده. حریق در آنجا خسارت زیادی به بار آورده است. کلبه‌ها یا دکانهای چوبی این بندر در معرض همه نوع رطوبت ناشی از اختلافات جوی می باشد و چون این رطوبت بدون هیچ واسطه‌ای به آنها میرسد نمیتواند بی‌ضرر باشد.

کلیسای ارامنه در میان دو قسمت قدیم و جدید شهر واقع شده است. شهر در طول ساحل امتداد می‌یابد و به صورت جاده طویلی است که به وسیله چندین جاده قطع می‌شود و این همان جای است که خلیج شروع میشود و در زیر به دو شاخه که به هم متصل است تقسیم می گردد. آب عده‌ای از رودخانه‌ها به این خلیج می‌ریزد.

این خلیج تقریباً انزلی را به صورت جزیره‌ای در آورده است که شامل تعداد زیادی دهکده می‌باشد.

در گذشته عده‌ای از مردم از طریق کشاورزی و عده دیگر از راه قایقرانی امرار معاش می‌کردند.

خاک انزلی ماسه‌ است و همین خاک است که ساختمان بناها را به صورتی محکم و سخت در می آورد ولی از طرف دیگر در فصل پائین این منطقه بارانهای فراوانی دارد خسروخان گرجی که در سال 1230 هجری که گیلان را داشت بناهای زیادی در آنجا ساخت که از جمله می توان پارک توپخانه، قورخانه، دیده بان (چراغ دریائی)، چند حمام و بازار کوچکی شامل دوازده دکان ر ا نام برد و باغی هم به نام باغ شاه در میان پشته ساخت.

حدود موقعیت:

بندر انزلی دارای 37 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 28 دقیقه طول شرقی است. ارتفاع آن از سطح دریا 15- است و از  شمال به دریای خزر از جنوب به مرداب انزلی از مشرق به خمام و رشت از مغرب به منطقه طوالش محدود می‌شود. در سال 1370 ه . ش جمعیت مرکز شهرستان 697/64 نفر و جمعیت کل شهرستان 275/122 نفر و دارای یک شهر و یک بخش و دو دهستان مشتمل بر سی و چهار  آبادی است  و به دو قسمت تقسیم می‌شد محلات قدیمی از انزلی کهنه آباد و محلات جدید تازه آباد نام داشت. زمانی که رابینو در ایران بود این شهر دارای 790 دکان، 3 کاروانسرا و تعداد زیادی انبار یک مدرسه پسرانه و یک مدرسه دختران به روش مدارس اروپائی و هشت مکتبخانه و یک مدرسه روسی و یک مدرسه ارمنی بود.

پیدایش و سوابق تاریخی بندر انزلی:

وجه تسمیه، نام شهر:

نام انزلی[1] همیشه همانند معمائی مورد توجه همگان خصوصاً اهالی بندر انزلی بوده و هست و در هر فرصتی که پیش آورند درباره آن به بحث می‌نشینند و هر کس بدلخواه و یا بنا به شنیده‌هایش به تعبیر و تفسیر می‌پردازد. در این میان عده‌ای نیز از کلمه انزلی بدشان می‌آید و آنرا زائیده افکار بلشویک‌ها می‌دانند. در حالی که اگر همین عده قدری به خود زحمت بدهند و به بررسی بپردازند خواهند دید که نام انزلی صدها سال جلوتر از انقلاب بلوشیکی بر این شهر نهاده شده است. این نام چرا و در چه تاریخی بر این شهر گذارده شده معلوم نیست و تاریخ سکوت کامل اختیار نموده که تا این تاریخ اطلاعات دقیقی هنوز در دسترس قرار نگرفته است. اما بعدها مدارکی بدست آمده که نمایانگر معمای اسمی این شهر تا حدود گردید. بسیاری از اهالی خصوصاً پیرمردان ما وقتی با این سئوال روبرو می‌شوند که چرا نام این شهر را انزلی نهاده‌اند؟ بلافاصله جواب می‌دهند:

دو برادر بودند یکی بنام انزان و یا «انزال» و دیگری به نام غازان که یکی این طرف ماند این شهر را نام خودش کرده و بعداً به مرور زمان شد «انزلی» و آن یکی هم آن طرف ماند و آنرا هم به نام خودش گردانید که بعدها تبدیل به «غازیان» شد.

درباره نام انزلی وجه تسمیه[2]:  روایت است که دو برادر ترکمن بنامهای غازان و انزان به این ناحیه آمده‌اند و به آبادانی آنجا پرداختند و به همین سبب انزلی به نام انزان و غازیان به نام غازان خوانده شد.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

تاریخچه شهرستان بندر انزلی:

قدیمی‌ترین زمانی که در متون تاریخی از انزلی یاد شده، سال 863 هجری قمری است که در آن زمان یک دهکده کوچک بوده است. از اوایل  دوره صفویه، این ناحیه مورد توجه انگلیسی‌ها، روس‌ها و دولت مرکزی ایران که پایتخت آن قزوین بود، قرار گرفت. انگلیسی‌ها در تجارت ابریشم گیلان با دایر کردن شرکت تجارتی در مسکو، راه رشت- بندر انزلی- بادکوبه به اروپا را رونق بخشیدند و انزلی به عنوان «دروازه اروپا» معروف شد. با روی کار آمدن پهلوی اول و توجه وی به بندر انزلی، این بندر بازسازی و اسکله‌های جدیدی در انزلی و غازیان ساخته شده و اداره بندر و کشتیرانی مجهز گشت. در حال حاضر بندر انزلی یکی از زیباترین شهرهای گیلان و مجهزترین بندر کرانه‌های دریای خزر است که سالانه هزاران تن کالا توسط کشتی، از آن خارج و یا به آن وارد می‌شود.

مراکز تاریخی و باستانی:

کاخ میان پشته:

این کاخ در میان باغی دل‌انگیز و بزرگ به مساحت تقریبی 17 هکتار در غازیان بندر انزلی ساخته شده و از یک سو مشرف به دریا و هم اکنون در اختیار نیروی دریایی می‌باشد. کاخ میان پشته پس از آتش سوزی کاخ «خوشتاریا» به دستور رضا شاه و در شرق آن ساخته شد. زیربنای این کاخ 1168 متر مربع است و بدنه آن از سنگ قواره بلوک، به صورت دو جداره ساخته شده است.

زیباترین عنصر این کاخ، راه پله مارپیچ آن است که تا زیر شیروانی امتداد می‌‌یابد.

عمارت معتمدی:

این ساختمان که در بلوار بندر انزلی واقع  و هم اکنون پاسگاه نیروی انتظامی است. در سال 1234 ه.ق (1198 خورشیدی) به دستور «معتمدالدوله میرزا عبدالوهاب» در دو طبقه ساخته شده است. این بنا یکی از قصرهای دوره قاجاریه و محل سکونت همراهان شاه یا بزرگان آن دوره بوده است.

عمارت گمرک:

از دیگر بناهای  تاریخ گیلان، عمارت گمرک و محل استقرار نیروی دریایی است که هر دو به دوره پهلوی مربوط است. اصل بناهای اداره بندر  به دوره قاجار تعلق دارد  و روس‌ها آن را ساخته اند ولی در دوره پهلوی بازسازی شده است. این بنا در گذشته مورد استفاده دسته موزیک ارتش بود و لذا به «ساختمان موزیک» شهرت یافته است.

عمارت شهرداری:

عمارت شهرداری انزلی که نمونه‌ای از معماری دوره پهلوی در گیلان است، در قسمت بالای پارک بلوار واقع شده و مشابه دیگر بناهای دوره پهلوی است که برای فرمانداری‌ها و شهرداری ها ساخته‌ شده‌اند. علاوه بر کاخ‌ها و عمارت های تاریخی که مورد اشاره قرار گرفت، در استان گیلان ساختمان‌های قدیمی دیگری نیز وجود دارند که از لحاظ قدمت و ویژگی‌های معماری جالب توجه‌اند مهم‌ترین این عمارت ها عبارتند از: عمارت اداره پست، عمارت استانداری سابق، عمارت کلاه فرنگی، سرای طاقی کوچک و بزرگ، سرای چینی چیان و سرای محتشم که کلا در رشت قرار  دارند و یادگار دوره قاجار هستند.

بقعه بی بی حوریه (خانم حوریه):

این بقعه در شالور، در کنار راه انزلی- رشت قرار دارد و گفته می‌شود  آرامگاه خواهر  امام رضا (ع) و از دختران امام موسی کاظم (ع) است. بقعه تأسیساتی از قبیل زایرسرا، مجسد با دو گلدسته بلند و زیبایی کاشی کاری شده، سرایداری عمومی و پارکینگ میباشد.

محلات:

در سال 1859 م که مکنزی انزلی را دید در این شهر دو محله وجود داشت:

قلعه بازار که محله ثروتمندان بود و در آن اکثر ساختمان‌ها آجری بودند و بامهای سفالی داشتند و کهنه بازار که در طول مرداب تا سنگر تا قسمت شرقی انزلی کشیده میشد.

این شهر 353 خانه داشت که فقط 50 خانه دارای بام سفالی  بود و همچنین 150 دکان و سه مسجد و سه تکیه هم در آن وجود داشت.

با گذشت زمان اصلاح راه انزلی به تهران جنبش قابل ملاحظه‌ای از نظر توسعه‌ای به این شهر داد. به طوری که این شهر اکنون دارای 1500 خانه است که 700 خانه آن گالیپوش و بقیه سفالی هستند. جمعیت این شهر با خارجیانی که در آن به سر میبرند به 8000 نفر میرسد. این تعداد در زمستان به نسبت قابل توجهی زیاد می‌شود. زیرا عده‌ زیادی از اهالی خلخال و دیگر نقاط در فصل سرما برای کار به این شهر رو می آورند. انزلی امروز از مشرق به مغرب در حدود دو کیلومتر در مسیر ساحل طول دارد که فاصله آن تا دریا از 5 تا 700 متر تغییر می‌یابد.

محلات قدیمی انزلی به نام کهنه آباد و محلات جدید به نام تازه آباد نامیده میشود. در این شهر 790 دکان و سه کاروانسرا و تعداد زیادی انبار دو مدرسه به اسلوب مدارس اروپا یکی مخصوص دختران و یکی برای پسران و هشت مکتب خانه و یک مدرسه روسی و یک مدرسه ارامنه وجود دارد.

چهار مسجد به نام مسجد خان که با یک تکیه وسیله ‌ مرحوم محمد هاشم خان انزانی در اواخر دوره سلطنت محمد شاه ساخته شد و به آن مسجد جامع هم  میگویند، مسجد سرخی که به وسیله ‌ طایفه  استاد محمد رضی بنا شد و به تازگی به وسیله عمید همایون مرمت گردید و مسجد تازه که به وسیله مرحوم حاجی سید شفیع آقا مجتهد بنا گردید، در آن دیده میشود.

طوایف:

طوایف قدیمی انزلی همان طوایف سرخی و استاد محمد رضی است. طایفه استاد محمد رضی حیدری بودند و مشهورترین فرد این طایفه طهماسب خان بن قدم علی بن کرم علی از چومثقال بوده است. این شخص لقب خان را اوایل دوره سلطنت فتحعلی شاه بدست آورد. پیش از پنجاه خانواده از اعقاب این طایفه در رشت و انزلی سکونت دارند. رئیس کنونی این طایفه میرزا رفیع خان پسر طهماسب خان است.

اصل طایفه دریابیگی از بجنورد خراسان است که از آنجا به لنکران منتقل شدند، و  مورد محبت میرحسن خان طالش فرزند میر مصطفی خان قرار گرفتند و هر دو خانواده با هم پیمان خویشاوندی بستند.

در سال 1183 هجری تعدادی از ارامنه ایرانی در انزالی ساکن بوده‌اند. ولی فقط 45 خانواده ارمنی در این شهر زندگی می کنند . کلیسای آنها در اوایل سلطنت ناصر الدین شاه در اثر حریق ویران گردید اما 30 سال قبل آن را از نو ساختند. امور کلیسا به وسیله یک کشیش اداره می‌شود.

بیشتر مردم انزلی از پیشه ورانی تشکیل شده است که کار آنها عبارت از حمل نقل کالا و مسافر روی مرداب یا صید می‌باشد. بازرگان معمولاً در بازار هستند. دوره گردها و طواف‌ها که به بازار مج معروف اند با کرجی به بازارهای مختلف می‌روند و کالاهایی به منظور فروش خریداری می کنند. آنها به چهارشنبه بازار و پنجشنبه بازار طالشدولاب و از آنجا به جمع بازار کپورچال می روند و بعد برای شنبه بازار به انزلی برمی‌گردند. این بازرگانان از دهقانها برنج، جو ، کتان ، ماهی ، توتون، میوه، ابریشم، و زغال و چوب می‌خرند و در عوض به آنها چای، قند، لباس، پارچه‌های نخی، صابون و مصنوعات مسی  و آهنی می‌فروشند. رقم عمده صادرات برنج، خشکبار و پنبه است که به روسیه فرستاده می‌شود و رقم عمده واردات چای و نفت و قند قماش است که از روسیه می‌آید در این شهر سه مؤسسه برای خشک کردن پیله وجود دارد، که دو تای آن در میان پشته و سومی در غازیان است.

شش انبار نفت در انزلی و حوالی آن وجود دارد. اهالی انزلی حصیر و سبد و طناب می‌سازند. کرجی بانها از نظر شجاعت و تهور و مهارت در کار خود معروف هستند و گاه گاه در باد و طوفان شدید با خطرات فراوانی مواجه می‌گردند. کشتی‌های انزلی هم مانند کرجی‌های آن کف مسطح دارند و آنها را نیز در کناره مرداب درست می‌کننده و معمولاً 5/7 متر طول دارند. همه آنها در قسمت جلو و عقب دارای نوک برآمده هستند. تعداد  زیادی از این کشتیها در امتداد ساحل حرکت می کنند، و در دهانه رودخانه و خلیجهائی که در طول ساحل هستند لنگر می‌اندازند.

دریاچه یا خلیج‌انزلی به مقداری آب وسیع و ساکن اطلاق  میشود. مرداب که از آب رودخانه های متعددی تشکیل می‌شود، به وسیله دو زبانه باریک شنی از سمت مشرق و مغرب از دریا جدا می‌گردد. آب مرداب جز در نزدیکی  انزلی و میان پشته آرام و بی حرکت است اما هنگام طوفان آب دریا وارد  مرداب میشود. قسمت بزرگ این مرداب در مشرق خطی که رشت را به انزلی متصل می‌کند وسعت می‌گیرد. پهنای مرداب میان دهانه رودخانه پیربازار و انزلی در حدود ده کیلومتر است و بزرگترین طول آن از جنوب شرقی به شمال غربی به سی کیلومتر می‌رسد. عمق آن از 25/1 متر تا 80/2 متر تغییر می‌یابد اما معمولاً از سی تا نود سانتی متر تجاوز نمی‌کنند.

لنگرگاه انزلی بیشتر از آنچه که برای کشتیها مناسب و مساعد باشد خطرناک به نظر می‌رسد. کف خلیج پر از سنگ ریزه و پوشیده از شن است، به طوری که کشتیها ناچار  می‌شوند شبها لنگر برداشته و در دریا به سر برند. این خلیج باز است و در معرض باد شمال قرار دارد و این باد در فصل پائیز و زمستان آنچنان شدید است که پهلو گرفتن کشتیها را دشوار می‌سازد تنها  مدخل مرداب میان انزلی «مغرب» و غازیان «مشرق» واقع شده است. این معتبر 180 الی 270 متر پهنا دارد. به سبب طوفان، تند بادها طوری شن در مرداب انباشته میشود که کرجیهائی که آبخور آنها از 60 تا 75 سانتی‌متر تجاوز می‌کند نمی‌توانند از آن عبور کنند و برای این کار باید در انتظار باد مناسبی باشند.

دولت ایران در سال 1896 میلادی به هیأت مأمورین جاده انزلی به قزوین اجازه حفر دهانه خلیج انزلی و ساختن موج شکن و بر پای کردن یک فانوس دریائی را اعطا نمود. این هیأت می‌تواند پس از خاتمه کارهای خود جهت توقف کشتیها مالیاتی که از 10% عایدات سالیانه آنها تجاوز ننماید مقرر دارد. مدت این قرارداد 75 سال است و در پایان این مدت تمام چیزهای ساخته شده  در تملک دولت ایران  قرار خواهد گرفت.