روش تحقیق اتحاد ملی و انسجام اسلامی از دیدگاه آیات و روایات اسلامی

چکیده

تأکید اسلام بر لزوم به کار گرفتن اندیشه روشنگری و آگاهی بخشی و بیان حقایق برای رسیدن به اتحاد و محبت و مهرورزی نسبت به انسان ها و توجه کرامت آنها بر کسی پوشیده نیست زیرا که فلسفه خلقت و آفرینش امید به لطف و رحمت الهی و کمال و سعادت است. قرآن برای دستیابی به سعادت است که به اموری اشاره می کند که می‌توان از آنها به عنوان عوامل بیرونی و درونی اتحاد و انسجام یاد کرد. از آنجایی که روش و هدف واحد به عنوان اصلی ترین مؤلفه های اتحاد و اتفاق مطرح می باشد و امت و جامعه بی آن، تحقق وجود نمی یابد، قرآن مسئله پذیرش کامل دین اسلام را به عنوان مهمترین عامل اتحاد در انسجام برمی شمارد، قرآن از عدم پیوستگی درونی انسان‌ها به عنوان مانع مهم اتحاد نام می برد و از مردمان می خواهد تا با تزکیه نفس و پیروی اصول تقوی و تقویت هنجارهای اجتماعی اتحاد را در جامعه گسترش دهند. تأکید قرآن بر احسان، نیکوکاری و انفاق و دیگر رفتارهای پسندیده و معروف به عنوان تأکید بر عوامل اتحاد است در نهایت قرآن اعتصام چنگ زدن به ریسمان الهی،‌ نظارت و کنترل همگانی و توجه به نقاط مشترک را عامل مهمی برای رهایی از تفرقه و ایجاد اتحاد و انسجام برمی شمارد.

در این تحقیق سعی شده به عوامل دیگری که در ایجاد اتحاد و انسجام مسلمانان مؤثر است پرداخته و اهمیت اتحاد جامعه مسلمانان و آثار اتحاد و همبستگی نیز مورد بررسی قرار گیرد.

مقدمه

دین اسلام منادی توحید و انسجام و وحدت و یگانگی است زیرا پیامبر اسلام از بعثبت تا وفات همواره در آموزش ها و تعالیم خود و در عمل، در جهت نفی تفرقه و اختلاف و تحکیم پایه های وحدت و همبستگی و اخوت و همدلی میان جامعه مسلمانان گام نهاده است. اتحاد و انسجام اسلامی در متن دین و محتوای تعالیم آسمانی قرآن و مکتب اسلام و همچنین در اعتقادات عمومی مسلمانان، جایگاه محکم و استواری دارد و در حد فریضه،‌ الزام آور و ضروری است. خداوند در آیات متعددی مسلمانان را به وحدت و انسجام و همبستگی سفارش نموده و از اختلاف باز می دارد: «و اعتصمو بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا» همگی به رشته دین خدا چنگ زده و راه های متفرق نروید.

بنابراین بزرگترین محور وحدت و انسجام، دستورات الهام بخش خداوند در قرآن کریم است که به وسیله پیامبر اعظم (ص) به مسلمانان ابلاغ شده است. سرپیچی از دستورات خداوند شرک محسوب شده و مایه اختلاف و تفرقه می شود و علت اصلی تفرقه میان مسلمانان در عدم پیروی از دستورات الهام بخش الهی است. در عصر حاضر امام خمینی (ره) وحدت کلمه را ضروری ترین نیاز برای مسلمانان معرفی نموده است. سپس مقام معظم رهبری (مدظله العالی) با حساسیت ویژه ای در طول سال های ولایت و رهبری خویش، خط مشی ها و نقطه نظرات کلیدی و راهبردی را جهت انسجام و وحدت مسلمانان بیان فرموده اند که توانسته است به میزان بسیار تعیین کننده ای مخاطرات و توطئه ها و دسیسه های شوم استکبار جهانی را به حداقل کاهش دهد با توجه به گستردگی موضوع، بررسی تمام ابعاد موضوع در یک مقاله نمی گنجد. اما در این نوشته به دلیل رعایت اصل اختصار و همچنین کاربردی بودن بحث شمه ای از دیدگاه اسلام (قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحکم) در ارتباط با اتحاد و انسجام اسلامی بررسی می شود.

اهداف تحقیق:

هدف کلی:

شناخت دیدگاه اسلام درباره اتحاد و انسجام اسلامی

اهداف فرعی:

تعریف اتحاد و وحدت

دستیابی به تفاوت بین وحدت و اختلاف

شناخت ارکان اتحاد و همبستگی از دیدگاه اسلام

تعیین آثار اتحاد و شناخت علل شکست اتحاد و ایجاد تفرقه میان مسلمانان

روش تحقیق:

مقاله تهیه شده به روش توصیفی و بر مبنای تحقیق کتابخانه ای تنظیم شده است. تحقیق کتابخانه ای از آن جهت دارای اعتبار می باشد که می توان با اتکاء به یافته های قبلی دیگران مطالب نو، آموزنده و بدیع ارائه داد. بنابراین با مراجعه به قرآن، نهج البلاغه، نهج الفصاحه و غررالحکم و کتاب های مرتبط دیگر سعی در جمع آوری اطلاعات و سازماندهی آنها در نیل به اهداف مورد نظر شده است.

تعریف اتحاد و وحدت

اتحاد: یعنی یکی شدن، یگانگی، یکرنگی و اتفاق آراء، پیوستگی چند نفر یا چند گروه یا چند دولت در امری به وسیله قراردادی که منعقد می سازد. (معین،1371، ص134، جلد1)

وحدت: یکی بودن، یگانه بودن، اشتراک همه افراد یک ملت در آمال و مقاصد، چنانچه به منزله مجموعه واحدی به شمار آیند (معین،1371،فص4988، جلد4) اتحاد و وحدت هم خانواده هستند و هر دو یک معنی و مفهوم دارند لذا در این نوشتار گاهی کلمه (وحدت) و گاهی هم کلمه (اتحاد) را به کار می بریم که نویسنده هر دو را به یک منظور به کار برده است.

یعقوب اردنی(1939) می گوید: وحدت پاداش الهی در مقابل تسلیم بودن مؤمنان در برابر خداست و قوت و ضعف وحدت بستگی به میزان این تسلیم بودن دارد و اگر متوقف گردد، وحدت از هم پاشیده می شود و پیوستگی آن خود به خود از بین خواهد رفت. اتحاد و انسجام اسلامی عنصری از عناصر اساسی زندگی و یکی از لوازم فطرت انسانی است، زیرا اتحاد کینه ها را می زداید و یکدلی و یکرنگی را به همراه دارد.

وحدت و اختلاف:

در آیات و روایات متعددی این دو مفهوم با هم ذکر شده است، علت آن است که اگر اختلاف نباشد، نیاز به سفارش به وحدت نیست، بنابراین سفارش به اتحاد و پرهیز از اختلاف و تفرقه در صدر برنامه های دین اسلام قرار گرفته است. از جمله آیاتی که مسلمانان را به وحدت و پرهیز از اختلاف دعوت نموده است، این آیه است؛ «ولا تکونوا کالذین تفرقوا و اختلفوا» مانند کسانی که به تفرقه گراییدند و با هم اختلاف کردند نباشید.

پیامبر اعظم (ص) به گونه ای زیبا به این دو مفهوم اشاره نموده است؛ الجماعه رحمه و الفرقه عذاب، جماعت رحمت است و تفرقه عذاب(2) یعنی وحدت و انسجام رحمت پروردگار و آمرزش او را سبب می شود و اختلاف و تفرقه عذاب الهی را به دنبال خواهد داشت.

امام علی (ع) فرموده اند: سبب الفرقه الاختلاف، اختلاف سبب پراکندگی است.

ارکان اتحاد و همبستگی اسلامی

در یک نگاه کلی می توان ارکان اصلی اتحاد و انسجام مسلمانان را به شرح زیر توصیف کرد:

دین اسلام

آنچه که از مطالعه آیات و روایات اسلامی استنباط می شود آن است که بزرگترین رکن وحدت و انسجام همانا دین اسلام است زیرا در شبه جزیره عربستان، مفهوم اتحاد و انسجام، دوستی و اخوت. معنی و مفهوم خاصی نداشت و هر قوم و قبله ای تمام اقوام دیگر را بیگانه می دانست و برای آنان هیچ گونه حقوقی قائل نبود و غارت اموال و کشتن افراد را جزء حقوق قانونی خود می دانستند. بدین طریق اختلاف و تفرقه به اوج خود رسیده بود با ظهور دین اسلام خط بطلانی بر تمام رذایل از جمله تفرقه کشیده شد. پیامبر در بدو شروع رسالت خود که منشأ اتحاد و انسجام، همانا دین اسلام این منشأ ریشه اصلی خود را از فطرت انسان می گیرد که خداوند متعال در نهاد مردم همه جوامع به ودیعت نهاده است.

موثقی (1375) می گوید: مبنای وحدت ؟؟ به همان دین فطری انسانی است که همه پیامبران الهی آن را به بشریت تبلیغ نموده و متن کامل آن را پس از حضرت نوح و پیامبران پیشین به وسیله حضرت ابراهیم (ع) ابلاغ شده است و یهود و مسیحیت نیز خود را وابسته به آن می دانند. (ص20)

خداوند در قرآن نه تنها مسلمانان را به اتحاد و همبستگی تشویق نمود بلکه اتحاد همه مردم جهان را امری ضروری تلقی نمودند. زیرا انسان ها در خلقت با هم مشترک هستند و نوع خلقت انسان ها باعث می شود که آنها به مظهر وحدت یگانگی نزدیک شوند و درا ین عالم با یکدیگر متحد شوند.

«یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکروا و انثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارو ان اکرمکم عندالله اتقیکم».

ای مردم ما همه شما را نسخت از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه شعبه های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید نه آنکه به واسطه نسب بر هم فخر و مباهات کنید و دل یکدیگر را بشکنید و بدانید که اصل و نسبت نژادی مایه افتخار نیست بلکه بزرگترین شما نزد خدا باتقوی ترین مردمند و خدا کاملاً آگاه است. بر اساس آیه فوق خلقت انسان ها از جنس زن و مرد و قرار دادن آنها به صورت قبایل و شعوب به این جهت بوده که همدیگر را بشناسند و نسبت به یکدیگر معرفت پیدا کنند.

قرآن

قرآن بزرگترین کتاب آسمانی و معجزه‌ی بزرگترین پیامبر خدا حضرت محمد (ص)، معیار صحیح حق و هدایت است و مسلمانان اعتقادات و احکام دین خود را از آن گفته‌‌اند لذا خداوند متعال فرمود: ذالک الکتاب لاریبه فیه هدی للمتقین: این کتابی است که در حقانیت آن هیچ تردیدی نیست و مایه هدایت تقوا پیشگان است.

قرآن کریم مبانی وحدت و انسجام را در قالب واژه هایی چون «اخوت» و«مودت» و برادری دینی و ایمانی در سوره های متعددی از جمله حجر، شوری، حجرات، توبه و... بیان فرموده است. ای رسول به امتت بگو: من از شما اجر رسالت جز این نخواهم که مودت و محبت مرا در حق خویشاوندان مشهور دارید و دوستدار آل محمد باشید که این اجر نفع امت و برای هدایت یافتن آنهاست.

همچنین خداوند در قرآن کریم مسلمانان را به تفکر در وضع اندوهبار گذشته و مقایسه آن پراکندگی با این وحدت دعوت می کند فرمود «فراموش نکنید که در گذشته چگونه با هم دشمن بودید ولی خداوند در پرتو اسلام و ایمان دلهای شما را به هم مربوط ساخت شما دشمنان دیروز و برادران امروزید».

چنگ بزنید به رسیمان الهی و متفرق نشوید، و به یاد آرید این نعمت بزرگ خدا را که شما با هم دشمن بودید، خدا در دل های شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف خداوند همه برادر دینی یکدیگر شدید، در صورتی که در پرتگاه آتش بودید، خدا شما را نجات داد.

و اطیعوا الله و رسوله و لاتنازعو فتفشلوا و تذهب یحکم: پیرو فرمان خدا و رسول باشید و هرگز راه خلاف و تنازع (که موجب تفرقه اسلام است) نپوشید که در اثر تفرقه، قدرت و عظمت شما نابود خواهد شد. در این آیه ضمن دعوت مسلمانان به وحدت و اتحاد تأکید می کند که پیروی از فرمان رسول باعث وحدت و انسجام می شود و مسلمانان را از تفرقه و اختلاف بازمی دارد و نتیجه و عاقبت تفرقه را نابودی و از دست رفتن قدرت و عظمت آنها می داند.