روش تحقیق جایگاه سیستم حمل و نقل زمینی استان بوشهر در گردشگری استان

فصل اول

کلیات تحقیق

اهمیت و ضرورت تحقیق

توسعه گردشگری استان بوشهر می‌تواند عاملی برای رشد و توسعه استان ذکر شود که به اشتغال‌ زایی و توسعه اقتصادی آن می‌توان اشاره کرد. وجود سواحل زیبا و هوای مطبوع این خطه از سرزمین مادر فصول سرد می‌تواند برای هر گردشگری، چه داخلی و چه خارجی جذاب باشد. اما استان بوشهر با داشتن این امتیاز کمتر از این توان بالقوه سود برده است. پس قطعاً‌ موانعی وجود دارد که یکی از این موانع وضعیت نامناسب سیستم حمل و نقل زمینی استان و شبکه راههای آن می‌باشد.

هدف تحقیق

هدف اصلی تحقیق پاسخگویی به این سوال است که آیا وضعیت موجود سیستم حمل و نقل زمینی یکی از موانع توسعه و رونق گردشگری به شمار می‌آید؟

فرضیه‌های تحقیق

فرضیه اصلی: وضعیت نامناسب سیستم حمل و نقل زمینی یکی از موانع توسعه گردشگری استان است.

فرضیه فرعی (1): وصل نبودن استان بوشهر به شبکه راه‌آهن یکی از موانع توسعه گردشگری استان است.

فرضیه فرعی (2): وضعیت نامناسب شبکه‌راه‌های برون شهری استان یکی از موانع توسعه گردشگری استان است.

فرضیه فرعی (3): وضعیت نامناسب تأسیسات و خدمات جانبی راه‌های برون شهری استان یکی از موانع توسعه گردشگری استان است.

روش تحقیق

روش تحقیق مورد استفاده از نوع توصیفی و از نوع پیمایشی است.

روش جمع آوری اطلاعات

روش جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه، مصاحبه و منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.

قلمرو تحقیق

قلمرو مکانی این تحقیق محدوده جغرافیایی استان بوشهر است و مسافران و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، قلمرو زمانی فروردین 85 می‌باشد.

جامعه و نمونه آماری

مسافران

کارشناسان

نتایج مورد انتظار تحقیق

توسعه حمل و نقل زمینی می‌تواند نقش مهمی را در توسعه گردشگری ایفا کند و برای دسترسی به هر مکان و جاذبه ای سیستم حمل و نقل به عنوان یک زیر ساخت مطرح و مهم است.

فصل دوم

ادبیات تحقیق

قسمت اول

گردشگری

مقدمه

یکی از زمینه‌های حرکت از اقتصاد متکی به نفت، به اقتصاد غیر نفتی، تغییر ساختار اقتصادی کشور است و برای چنین تغییری نگرشی یکپارچه در ابعاد یکپارچه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و مدیریتی ضروری به نظر می‌رسد. یکی از عرصه‌های تنوع، تنوع بخشی اقتصادی کشور با توجه به تنوع محیطی و مزیت‌های نسبی موجود، گردشگری است.

گردشگری امروزه در اغلب کشورها به ویژه کشورهای جهان سوم کلید اقتصاد بشمار می‌رود، تا جایی که در این کشورها گردشگری بیش از سایر برنامه‌های توسعه در اولویت قرار گرفته است. تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها و بویژه شهرهای بزرگ، افزایش بهره‌ وری نیروی انسانی، اشتغال‌زایی، تکامل فرهنگ‌ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه‌هایی است که جهان سوم با آن روبرو است و هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه تلاش می‌کنند تا پاسخی مناسب به دغدغه‌های مذکور بدهند.

در بین کشورهایی که به تنوع بخشی اقتصاد روی آورده‌اند و می‌خواهند خود را از اقتصاد تک پایه‌ای برهانند، در جستجوی شناخت مزیت‌ها یا خلق آنها هستند. یکی از این مزیت‌ها، گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند. در برنامه‌های ملی خود آنرا گنجانده‌اند با از این طریق بتوانند فرایند توسعه ملی خود را تکامل بخشند.

مسافرت و صنعت گردشگری به عنوان بزرگترین و مهمترین صنعت در دنیای امروز به حساب می‌آید. بسیاری از کشورهای این صنعت پویا را به عنوان منبع درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی خود می‌دانند. بویژه کشورهای در حال توسعه، به توسعه گردشگری اهمیت بیشتری می‌دهند. (وای؛ 1377؛ ص 27)

توسعه گردشگری در هر پایه و برنامه‌ای که در مورد توسعه باشد، عامل کلیدی بشمار می‌رود توسعه کشاورزی، صنعت و گردشگری از راه‌های مختلف ایجاد کسب و کار هستند و احتمالاً، توسعه گردشگری ساده‌ترین روش برای کسب وکار و در آمد در مقایسه با دو روش دیگر است. در کشور ما صنعت گردشگری از پتانسیل بالایی برخوردار است و اگر توجه خاصی به آن شود می‌تواند درآمد زیادی را عاید کشور کند.

تعریف گردشگری

امروزه گردشگری به عنوان یکی از پدیده‌های مهم زندگی اجتماعی بشر، از دیدگاه علوم مختلف از جمله اقتصاد، جامعه‌شناسی، جغرافیا و مدیریت، مورد بررسی قرار می‌گیرد و بر همین اساس تاکنون تعاریف متعددی از گردشگری به توجه به دیدگاه موضوعی هر یک از رشته‌ها، صورت گرفته است.

گردشگری از دیدگاه جامعه شناسی عبارت است از: مجموعه روابطی که شخص گردشگر در محل اقامت موقت خود در مقصد، با انسان های ساکن در آن محل بوجود می‌آورد. در این تعریف صرفاً به روابط گردشگر و کلاً روابط انسانی توجه شده است در حالی که جغرافی‌دانان در تعریف خود از گردشگری، عمدتاً بر رابطه گردشگران با مقصد و اقلیم متمرکز می‌شوند. (کاظمی؛ 1381؛ ص 31)

در فرهنگ لغت گردشگری عبارت است از: مسافرت برای تفریح و سرگرمی و سفری که در آن مسافر به مقصدی رفته و سپس به محل سکونت خود بر‌می‌گردد. در تعریف دیگری، گردشگری به سفر موقتی و کوتاه اطلاق شده که ضمن آن گردشگر به منطقه‌ای خارج از محل سکونت و کار خود به منظور سیر و سیاحت سفر می‌کند.

نکات مهمی که در کلیه‌ی تعاریف مشاهده می‌شود، جدا شدن فرد از محل کار و اقامت دائم خود، کوتاه و موقتی بودن سفر و انجام فعالیت‌هایی مانند بازدید، سرگرمی و تفریح در مدت سفر می‌باشد.

از نظر اقتصادی گردشگری نشان دهنده انتقال قدرت خرید از یک منطقه به منطقه دیگر است. (الوانی؛ 1373؛ ص 18، 19)

نهایتاً‌ اینکه گردشگری فعالیتی است چند رشته‌ای، چند مسئله‌ای، چند بخشی‌ و چند شکلی، چند رشته‌ای از این جهت که گردشگری از رشته‌های اقتصاد، حقوق، جامعه شناسی ، روان شناسی، جغرافیا، هتلداری، بازرگانی، راه و ساختمان و… استفاده می‌کند. 

چند مسئله‌ای از این جهت که با مسائل جغرافیایی، زیست محیطی، مالی و اقتصادی، فنی، انسانی، فرهنگی و آموزشی، حقوقی و سیاسی و امنیتی ارتباط دارد.

چند بخشی از این جهت که در گردشگری، بخش‌های دولتی، نیمه دولتی، و خصوصی درگیر می‌باشند. چند شکلی از این جهت که گردشگری از اشکال مختلف فرهنکی، ورزشی، کسب و کار، درمانی، اجتماعی، زیارتی، و استفاده از شیوه‌های مختلف حمل و نقل و تاسیسات اقامتی تشکیل می گردد. (عزیزی؛ 1378؛ ص 48)

تعریف گردشگر

گردشگر به کسی گفته می‌شود که اقدام به مسافرت می نماید و مدت سفر او بیش از 24 ساعت و کمتر از یکسال است و سفر وی با انگیزه‌های تفریحی، استراحتی، فرهنگی، شرکت در کنفرانس‌ها، سمینارها و مواردی مشابه صورت می‌گیرد. (WTO, 1997)

گردشگر به 2 بخش کلی تقسیم می‌گردد:

1) گردشگر داخلی: کسی است که از محل اقامت خود حداقل 50 مایل دور شده و برای اهدافی از قبیل امور کاری، تفریحی، شخصی و استراحت در محلی اقامت گزیند. مدت اقامت وی می‌تودند از کمتر از یک شب یا بیشتر از آن باشد.

2) گردشگر خارجی: افراد ساکن یک کشور که به خارج از آن کشور سفر می‌کنند.

ارکان صنعت گردشگری

ارکان صنعت گردشگری را ترکیبی از فعالیت‌ها، خدمات و صنایع شکل می‌دهد. ارکان صنعت گردشگری به قرار زیر است:

1) منابع طبیعی: منابعی که به صورت‌های مختلف در هر منطقه‌ای وجود دارد و برای جلب گردشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد. مانند جنگل‌ها، سواحل دریا، حیوانات خاص منطقه، کوهستانها، گل‌ها و… .

2) عوامل زیربنایی: عواملی مانند شاهراه‌ها، فرودگاه‌ها، خطوط راه‌ آهن، جاده‌ها، پارگینگ‌ها، پارک‌ها، تسهیلات دریایی و بندری، هتل‌ها، متل‌ها، رستوران‌ها، مراکز خرید، اماکن تفریحی، موزه‌ها، سیستم‌های تصفیه‌ آب آشامیدنی و سوخت رسانی، سیستم‌های ارتباطی و بهداشتی، از جمله عوامل زیربنایی مهم این صنعت هستند.

3) منابع فرهنگی و روحیه مهمان نوازی: منابع فرهنگی هر منطقه شامل هنرهای ظریفه، ادبیات، تاریخ، موسیقی، هنرهای نمایشی، رقص، ورزش‌ها و سایر فعالیت های مشابه دیگر است. روحیه مهمان‌نوازی را نیز می‌توان از نحوه‌ی خوشامد‌گویی کارکنان یک سازمان، مؤدب و صمیمی‌بودن آنها و تمایل برای ارائه‌ی خدمات قابل قبول و دوستانه‌‌ از سوی آنها درک کرد. (الوانی؛ 1373؛ ص 27 و 28)

نقش زیرساختارها در توسعه صنعت گردشگری

واژه زیرساختار (تأسیسات زیربنایی) در گردشگری اشاره به تأسیساتی دارد که رویازیر زمین قرار گرفته‌اند و مبنایی برای عملکرد کارآمد این صنعت می‌باشند.

تأسیسات زیربنایی شامل شبکه‌های ارتباطی، جاده‌ای، فرودگاهی، منابع و تسهیلات آب شرب، برق، سیستم‌زهکشی، فاضلاب و… می‌شود. زیر بنا پایه‌ی روبنا است. تأسیسات روبنایی شامل هتل‌ها، واحدهای اسکان، رستوران‌ها و طیف گسترده‌ای از خدمات و تاسیسات خاص گردشگری است. بنابراین مقصدی که از منابع فرهنگی، طبیعی و آب و هوایی دلپذیر برخوردار است، لازم و ضروری هستند.

توسعه زیر ساختار در کشورهای در حال توسعه، که اغلب در این زمینه بسیار عقب هستند امری حیاتی به شمار می‌آید. از طرفی توسعه گردشگری نیازمند زیرساختار‌های مناسب حمل ونقل است تا جابجایی گردشگران به سهولت انجام گیرد. از جمله این زیر ساختارها، راه و پایانه می‌باشد. گردشگری امروزه در دنیا بیشتر داخلی است و نه بین‌المللی. گردشگران بیشتر درون کشور خودشان سفر می‌کنند. همچنین اکثر سفرهای گردشگری در جهان توسط وسایل نقلیه‌ی زمینی و عمدتاً‌ اتومبیل انجام می‌گیرد. لذا وجود راه‌های مناسب و کارآمد می‌تواند در توسعه گردشگری بسیار بسیار موثر باشد. عموماً جاذبه‌های گردشگری تنها پس از آنکه قابل دسترسی شده‌اند، توسعه یافته اند. (یوسفی پور؛ 1379؛ ص 38)

هر چند که مسافت بین مبدأ و مقصد سفر پر تعداد گردشگران موثر است ولی این اثر می‌تواند با توسعه قابلیت‌های دسترسی کم رنگ‌تر شود.وجود زیرساخت‌های لازم حمل و نقل مناسب در زمره این قابلیت‌ها هستند. (اردکانی؛ 1383؛ ص 51)

نهایتاً اینکه حمل و نقل جزء جدا نشدنی و بسیار مهم صنعت گردشگری است. مهم‌ترین مسئولیت سیستم حمل و نقل عبارت است از جابه‌جایی مسافران، رساندن آنها به مقصد و برگرداندن آنها از راه هوا، دریا یا زمین. مقصد مسافر چه داخلی و چه خارجی، به تسهیلات و تشکیلات موجود در پایانه‌های هوایی، بنادر، سیستم های جاده‌ای بستگی دارد و این ها همه جزء زیرساختارها هستند. (وای؛ 1377؛ ص 41)

موانع توسعه گردشگری ایران از نقطه نظرات مختلف

یکی از بزرگترین مشکلاتی که ما در زمینه‌ی توسعه گردشگری با آن روبرو هستیم مربوط به تصوری است که از کشور ما به جهانیان ارائه شده است و این مسأله تماماً محصول ناکارآمدی سیستم‌های ما در اداره‌ی بهینه کشور است. البته ضعف در سیستم حمل و نقل هوایی و راه‌های زمینی نیز از دیگر مشکلات ضعف گردشگری ما است. (شفیع‌زاده؛ 1382؛ ص 25 و 28)

کیفیت خدمات و تسهیلات، یکی از موضوعات و چالش‌های اصلی در صنعت گردشگری است. کیفیت، تمام عرصه‌های خدمات در گردشگری را در برمی‌گیرد. شبکه حمل و نقل، هتل‌ها، خدمات بانکی، سرویس‌های بهداشتی، رستوران‌ها، و همگی باید متحول شوند. (مجلس و پژوهش؛ شماره 29، ص 255)

ضعف نظام آماری از دیگر چالش‌های موجود در زمینه برنامه ریزی و پژوهش برای توسعه گردشگری ایران است. نظام آماری موجود، محدود و ناکار آمد است. بخش آماری سازمان ایرانگردی و جهان گردی نیز توانایی‌های خود را به تدریج از دست داده است و عملکرد ضعیف‌تری از خود بروز می‌دهد.

ساختار اداری و نیروی انسانی بخش دولتی گردشگری کماکان از موضوعات و چالش‌های مهم گردشگری ایران محسوب می‌شود.

سیاست‌ها و مقررات جاری از جمله در مورد هواپیمایی کشوری، قانونی کار، قانون اتحادیه‌ها و تشکل‌های صنعتی، قانون سرمایه‌گذاری، عدم موفقیت در خصوصی‌سازی صحیح خدمات و تسهیلات گردشگری، توام با جوی که عموماً نسبت به فعالیت‌های بخش خصوصی با دیده شک و سوءطن می‌نگرد و این تصور که بخش دولتی همه چیز را بهتر تشخیص می‌دهد، مانع از توسعه صنعت گردشگری ایران گردیده است.

ضعف اراده ملی، مهمترین مانع توسعه گردشگری ایران است. توسعه گردشگری نیازمند اجماع در سطوح ملی است. در حالی که بخش‌هایی از رهبران و نخبگان جامعه از ضرورت توسعه گردشگری و آثار مثبت اقتصادی و اجتماعی آن دفاع می‌کنند، گروهی دیگر تا تأکید بر عوارض منفی گردشگری بین‌المللی و تاثیرات احتمالی آن در تخریب فرهنگ و آ‎داب و رسوم موجود، خواهان کنترل و محدود ساختن آن در چارچوب روابط با کشورهایی هستند که قرابت فرهنگی بیشتری با ایران دارند. (سینایی؛ 1374؛ ص 22)

مشکلات سازمانی از دیگر دشواری‌های محوری صنعت گردشگری کشور است.

نبود مدیریت متمرکز برای سیاست گذاری عمده در سطح کلان نامشخص بودن حدود بخش‌های عمومی و خصوصی و سایر نهادها، حاکم بودن افراد غیر مسئول و متفرقه در امر گردشگری از موانع توسعه گردشگری به شمار می‌آیند. (سرلک؛ 1378؛ ص 273)

عدم هماهنگی و همکاری مطلوب بین سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌هایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در توسعه گردشگری و جذب گردشگران موثر هستند نیز، از جمله موانع می باشند.

ناهماهنگی فرهنگ و انتظارات گردشگران برخی از کشورها با فرهنگ اسلامی، از مشکلات دیگر آن است.

نبود مراکز اطلاع رسانی در مبادی ورودی کشور از مهمترین چالش‌های صنعت گردشگری است.

ارزش‌های هنجاری و فرهنگی، گردشگر خاصی را که ایران می‌تواند داشته باشد، محدود ساخته است. (برنامه ملی توسعه گردشگری؛ 1380)

استان بوشهر

استان بوشهر در جنوب ایران و در حاشیه‌ی خلیج فارس قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این استان بین 27 درجه و 14 دقیقه تا 30 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 6 دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقه‌ی طولی شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. مساحت این استان، بالغ بر 25 هزار کیلومتر مربع است. این استان با استانهای فارس، هرمزگان، خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد، همسایه است. جمعیت استان تقریباً‌ بالغ بر 685307 نفر می‌باشد.

این استان از لحاظ تقسیمات سیاسی به 9 شهرستان تقسیم می‌گردد که عبارتند از: شهرستان بوشهر، دشتستان، تنگستان، دشتی، دیر، دیلم، لنگان، گناوه و جم.

شهرستان بوشهر با 9/1441 کیلومتر مربع مساحت و 202138 نفر جمعیت حدود 2/6% کل مساحت استان را دارا بوده و در حدود مختصات جغرافیایی َ40 و ْ50 تا َ10 و ْ51 طول شرقی و َ46 و ْ28 تا َ46 و ْ29 عرض شمالی قرار دارد. این شهرستان از دو بخش مرکزی و خارک، 4 شهر (بوشهر، خارک، چغادک و عالی شهر) و 2 دهستان تشکیل گردیده است و دارای آب و هوای گرم و مرطوب می‌باشد.

قدمت این بندر تاریخی به عهد ایلام حدود 2000 سال پیش از میلاد میرسد که در آن زمان با عنوان «لیان» شناخته می‌شده است. در دوره ساسانی نام آن «بخت اردشیر» بوده است و در دروه‌ی معاصر یکی از نخستین شهرهایی است که چاپ سنگی را وارد کرده و پیش از بسیاری از شهرهای مهم ایران دارای یخ سازی و برق بوده است. مردم بوشهر از اولین ایرانیانی بودند که با مجله و روزنامه آشنا شدند.

شهرستان دشتستان:

شهرستان دشتستان با 6366 کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین شهرستان استان می‌باشد و مساحت آن حدود 5/27% مساحت کل استان را تشکیل می‌دهد. این شهرستان با 224209 نفر جمعیت از 5 بخش (مرکزی، سعد آباد، شبانکاره، بوشکان و ارم) 8 شهر و 11 دهستان تشکیل گردیده است. آب و هوای آن گرم و خشک می‌باشد. شهر برازجان مرکز این شهرستان است و بدلیل قرارگرفتن بر سر راه بنادر بوشهر، گناوه‌ و کنگان به شیراز از همیشه دارای اهمیت بوده است.

شهرستان تنگستان:

شهرستان تنگستان 1927 کیلومتر مربع وسعت و طبق آخرین سرشماری 64950 نفر جمعیت دارد و به لحاظ وسعت و با 3/8% کل مساحت استان چهارمین شهرستان این استان می‌باشد.

شهر اهرم مرکز شهرستان تنگستان است. از لحاظ تقسیمات کشوری شهرستان از دو بخش مرکزی و دلوار، دو شهر و چهار دهستان تشکیل گردیده و فاصله اهرم تا مرکز استان 57 کیلومتر می‌باشد. آب و هوای این شهرستان در نوار ساحلی گرم و مرطوب و هر چه بسوی مناطق داخلی پیش روی می‌شود از رطوبت هوا کاسته می‌گردد.

شهرستان کنگان:

شهرستان کنگان با 1296 کیلومتر مربع مساحت 6/5% کل مساحت استان است. در منتهی الیه جنوب شرقی استان واقع گردیده و به لحاظ وسعت کوچکترین شهرستان می‌باشد. این شهرستان دارای 71601 نفر جمعیت است و از 2 بخش (مرکزی و عسلویه) چهار شهر و 4 دهستان تشکیل گردیده است. آب و هوای این شهرستان گرم و مرطوب است و فاصله کنگان تا مرکز استان 200 کیلومتر می‌باشد. منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی که از بزرگترین منابع نفت و گاز خاورمیانه بشمار می رود در این شهرستان واقع گردیده است.

شهرستان دیر:

مساحت شهرستان دیر 2158 کیلومتر مربع می‌باشد که 3/9% کل مساحت استان است. جمعیت این شهرستان 49095 نفر می‌باشد و از دو بخش مرکزی و بردخون، 3 شهر و 4 دهستان تشکیل گردیده است. آب و هوای آن گرم و مرطوب است. فاصله شهر دیر تا مرکز استان 200 کیلومتر می‌باشد. بندر دیر یکی از بنادر قدیمی سواحل خلیج فارس است که در گذشته‌ی آن بقایای شهرها و آبادی‌های کهن بسیاری دیده می‌شود.

شهرستان گناوه:

شهرستان گناوه با 1837 کیلومتر مربع وسعت، 8% کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است و در شمال استان بوشهر قرار دارد. جمعیت آن 81108 نفر و آب و هوای آن گرم و مرطوب می‌باشد. گناوه بر ساحل خلیج فارس، میان بوشهر و دیلم واقع شده است و از لحاظ تقسیمات کشوری دارای دو بخش مرکزی و ریگ، 2 شهر و 2 دهستان می‌باشد. فاصله آن تا مرکز استان 130 کیلومتر است.