پایان نامه بیمه ‌های آتش سوزی و دلایل عدم گرایش افراد به آن

پایان نامه دوره کارشناسی

مدیریت بیمه 

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

داشتن زندگی عاری از خطر همواره آرزو و هدف مردم بوده است زیر میل به ایمنی و امنیت، بخش تفکیک ناپذیری از ماهیت همه انسانها راتشکیل داده و آنها همواره درتلاش برای بهبود شرایط زندگی و آسایش بیشتر سعی کرده اند با ایجاد تغییر درطبیعت، آن را به خدمت خود درآورند. بشر دراین راه همزمان با دستیابی به مواد، تجهیزات، دستگاه ها و به عبارتی به خدمت گرفتن فن آوری نوین، به همان اندازه با خطرات و مخاطرات بیشتر و جدیدتر و پیچیده تری مواجه گردیده است.

با ظهور انقلاب صنعتی درقرن هیجدهم که تحول عظیمی درپیشرفت و تبدیل کارگاههای کوچک خانگی و منطقه ای به کارخانجات بزرگ وعظیم به شمار می رود. مخاطرات ازحالت ساده و سنتی به مخاطرات پیچیده خاص صنایع و فرایند های پیچیده تبدیل گردید.

درهمین راستا درفرایند پیشرفت و تکامل، انسان ناچار ازبه کارگیری برخی مواد و ابزار خطرناک و ایجاد تغییر درآنها شده است. علاوه بر مخاطرات خاص و پیچیده عصر فوق تکنولوژیک قرن بیست و یکم، تجمع و تراکم سرمایه بالاخص درمناطق کلان شهرها خود برشدت گرفتن مخاطرات و ریسک های پیرامون زندگی بشر که بقاء مهم ترین هدف آن است می افزاید. براساس همین نگرش، رویکرد جدیدی درمباحث ریسک علی الخصوص مدیریت ریسک حریق در ادبیات بیمه ای جهان متولد شد.

بیمه آتش سوزی سابقه ای بیش از 300 سال درجهان دارد و پیشینه آن درایران به حدود یک قرن می رسد. دراین تحقیق پس از ذکر کلیاتی درمورد آتش سوزی و بیمه نامه های مربوط به آن و نحوه محاسبه و ارزیابی خسارت و تعیین نرخ و حق بیمه پرداخته و درپایان با بررسی فرضیه های تحقیق سعی می شود با توجه به مطالعات و بررسیهای آماری عوامل موثر بربیمه های آتش سوزی درایران را شناخته و ضمن معرفی آنها پیشنهاداتی جهت توسعه مطلوب این بیمه نامه ها درایران ارائه داد.

اهداف تحقیق و علت انتخاب موضوع:

همه روزه بعلت وقوع آتش سوزی های کوچک و بزرگ درگوشه و کنار این کشور و عدم وجود استطاعت مالی کافی ازسوی افراد و یا سازمانها بمنظور جبران این خسارتها، متاسفانه شاهد نابودی بسیاری از خانواده ها (بعلت عدم وجود تمکین مالی) و یا سازمانها (علیرغم مفید بودنشان برای جامعه) می باشیم، درحالیکه که باهزینه نمودن مبلغ نسبتاً اندکی این افراد و سازمانها قادر به تحت پوشش قرار دادن اموال خود می باشند.

هدف از انجام این تحقیق شناسایی علت و یا عللی می باشند که با وجود ارائه پوششهای نسبتاً کافی بیمه ای توسط شرکتهای بیمه، افراد و سازمانها استقبال مناسب را از این پوششها نمی نمایند ازآن پس نه تنها عنصر فعالی درجامعه به شمار نمی روند بلکه خود محتاج کمک دیگران میشوندو این موضوع چه بسا می تواند منشاء ایجاد مشکلات و نابسامانی های زیاد شوند.

فرضیه های تحقیق

جهت تببین عوامل موثر درتوسعه مطلوب بیمه های آتش سوزی فرضیه های زیر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.

فرضیه یک: رابطه مستقیمی بین میزان درآمد مردم و میزان خرید بیمه نامه های آتش سوزی وجود دارد.

فرضیه دوم: رابطه مستقیمی بین میزان شناخت مردم و میزان خرید بیمه نامه های آتش سوزی وجوددارد .

فرضیه سوم: رابطه مستقیمی بین میزان تبلیغات موثر توسط بیمه گران و خرید بیمه نامه های آتش سوزی توسط اقشار مختلف جامعه وجود دارد.

فرضیه چهارم: رابطه مستقیمی بین اعتقادات مذهبی مردم درزمینه قضا و قدر و میزان استقبال آنان از بیمه های آتش سوزی وجود دارد.

فرضیه پنجم: میزان حق بیمه صادره شرکتهای بیمه نسبت به سالهای قبل افزایش پیدا کرده و به همان نسبت میزان ضریب خسارت کاهش یافته است.

قلمروتحقیق:

شرکتهی بیمه ایران و همچنین استفاده از کتابخانه بیمه مرکزی ایران و کتب و نشریات بیمه ای موجود درآن و پژوهشهای مرتبط با موضوع و گزارشهای آماری.

روش تحقیق:

مطالعه و بررسی کتب و نشریات بیمه ای و استفاده ازپایان نامه ها و پژوهشهای بعمل آمده دراین زمینه و استفاده از پرسشنامه و آمار موجود دربیمه مرکزی ایران.

محدودیتهای تحقیق:

کمبود مقالات علمی و تحقیقات انجام شده درزمینه بیمه (به خصوص بیمه آتش سوزی) و همچنین همکاری نکردن شرکتهای بیمه در زمینه ارائه آمار و گزارشهای آماری مورد نیاز.

تعریف واژه های بکار رفته درتحقیق :

بیمه:

«بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند درازای پرداخت وجه یا وجوهی ازطرف دیگر در صورت یا بروز حادثه خسارت وارده بر او جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد. متعهد رابیمه گر و طرف تعهد را بیمه گذار و وجهی که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می شود موضوع بیمه می‌نامند».

بیمه آتش سوزی :

دربیمه آتش سوزی بیمه گر درچارچوب شرایط بیمه نامه تعهد می‌کند خسارت هایی راکه علت وقوع آتش سوزی، انفجار و صاعقه به اموال بیمه شده بیمه گذار وارد می شود، جبران کند. دراین بیمه نامه می توان خطرهای دیگری مثل زمین لرزه، سیل، طوفان، نشست و ترکیدگی لوله، شکست شیشه و سقوط هواپیما برروی اموال و اماکن رانیز با پرداخت بیمه اضافی تحت پوشش قرار داد.

فصل دوم

کلیات بیمه

تاریخچه بیمه درجهان و ایران

نخستین نوع بیمه که قبل از سده نوزدهم مود عمل قرارگفته، بیمه باربری دریایی است. بقیه رشته ها کم و بیش بعد از انقلاب صنعتی به تدریج از این زمان به بعد شروع شده است. دومین رشته، بیمه آتش سوزی است که بعد از آتش سوزی مهیب لندن به فکر اندیشه گران رسید. عموماً با پیشرفت  تکونولوژی و ورود فراورده های صنعتی، با وجود رفاهی که برای بشر به ارمغان می آورند، بالقوه خطرهای جانبی و مالی نیز درپی دارند.

بیمه گران مدام درفکر ارائه تأمین بیمه ای برای این دسته ازخطرها هستند. اینکه کدامین قوم یا ملت، نخستین بار با بیمه آشناشد معلوم نیست. برخی دریانوردان فینیقی را مبتکر بیمه دریایی می دانند. بدین صورت که دریانوردان ازبازرگانان وام دریافت می کردند و هرگاه دریانورد بدهکار با موفقیت سفر خود را به پایا می برد، موظف بود که اصل و بهره وام دریافتی را ظرف مدت معین به بازرگانان طلب کار بپردازند. درطی این مدت کالای دریانورد درگرو بازرگانان بود و اگر به موقع موفق به پرداخت طلب خود نمی شد می توانست کالا را حراج کند ولی اگر کشتی دریا با حوادث دریا مواجه می شد یا دزدان دریایی حمله ور می شدند و کالا به غارت می‌رفت وام دهنده حقی در مورد اصل و بهره وام پرداختی نداشت. این نوع وامها را در تاریخ و پیدایش بیمه، بیمه وامهایی دریایی نامیده اند. که درسده های پنجم و ششم قبل ازمیلاد مسیح درمدیترانه شرقی که مرکز تجارت اروپایی آن زمان بود رواج داشت. برخی معقتدند که تقسیم ریسک را که امروزه یکی از ویژگیهای مهم حرفه بیمه گری محسوب می شود، چینها درسه هزار سال قبل ازمیلاد رعایت می‌کرده اند. به نظر بسیاری از مولفان، بیمه به مفهوم واقعی و امروزی آن درسده چهاردهم به وجود آمده است. ازسده پانزدهم، شماری ازبازرگانان فعالیت خود را به صدور بیمه نامه منحصر کردند و حرفه بیمه گری اهمیتی خاص یافت.

درسال 1310 خورشیدی فعالیت جدی ایران درزمینه بیمه آغاز شد. دراین سال بود که قانون و نظامنامه ثبت شرکتها درایران به تصویب رسید و متعاقب آن بسیاری از شرکتهای بیمه خارجی ازجمله اینگستراخ، آلیانس، ایگل استار، یورکشایر، رویال ، ویکتوریا، ناسیونال سویس، فنیکس، اتحاد الوطنی و … به تاسیس شعبه یا نمایندگی درایران پرداختند.

گسترش فعالیت شرکتهای بیمه خارجی، مسئولان کشور رامتوجه ضرورت تاسیس یک شرکت بیمه ایرانی کرد و دولت درشانزدهم شهریور 1314 شرکت سهامی بیمه ایران را سرمایه 20 میلیون ریال تاسیس نمود. فعالیت رسمی شرکت بیمه ایران، نقطه عطفی درتاریخ فعالیت بیمه ای کشور به شمار می رود زیرا ازآن پس دولت با دراختیار داشتن تشکیلات اجرای مناسب، قادر به کنترل بازار و نظارت برفلعالیت موسسات بیمه خارجی شد. دوسال پس از تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران یعنی درسال 1316،«قانون بیمه» در36 ماده تدوین شد و به تصویب مجلس رسید.

شرکت سهامی بیمه ایران با حمایت دولت به فعالیت خود ادامه داد و این حمایت منجر به تقویت نقش این شرکت دربازار بیمه کشور و توقف تدریجی فعالیت شعب و نمایندگیهای شرکتهای بیمه خارجی شد.

نخستین شرکت بیمه خصوصی ایران به نامه «بیمه شرق» درسال 1321 خورشیدی تاسیس شدند و به فعالیت بیمه ای پرداختند.

با افزایش تعداد شرکتهای بیمه، ضرورت اعمال نظارت بیشتر دولت براین صنعت و تدوین اصول و ضوابط استاندارد برای فعالیتهای بیمه به منظور حفظ حقوق بیمه گذاران و بیمه گران احساس می شد. به همین دلیل در سال 1350 «بیمه مرکزی ایران» به منظور تحقق هدفهای فوق تاسیس شد. موسسات بیمه کشور تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باترکیبی از یک شرکت دولتی، دوازه شرکت خصوصی و دو موسسه بیمه خارجی به صورت نمایندگی درسطح کشور فعالیت می کردند.

براساس قانون ملی شدن موسسات بیمه و موسسات اعتباری، تصدی امر بیمه و اداره دوازده شرکت بیمه ملی شده به دولت واگذار شد و با تصویب قانون اساسی جمهوراسلامی ایران د ر24 آبان 1358 کی طی آن نظام اقتصادی کشور به سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی تقسیم گردید، صنعت بیمه درجوار شماری از صنایع مهم به صورت مالکین معمومی دربخش دولتی دراختیار دولت قرار گرفت.

شایان ذکر است که متعاقباً ده شرکت بیمه ملی شده به لحاظ فعالیت نامطلوب در یکدیگر اغام شدند و شرکت بیمه دانا تاسیس گرید.

درحال حاضر چهارشرکت بیمه ایران، آسیا، البرز و دانا به امر بیمه گری اشتغال دارند که جزء شرکتهای بیمه دولتی می باشند. درسال 1380 مجوز تاسیس بیمه خصوصی داده شد و هم اکنون بیمه های خصوصی کار آفرین، توسعه، پارسیان، سامان، رازی، سینا، ملت، دی و (بیمه حافظ و امید فقط درمناطق آزاد) به فعالیت مشغول هستند.

مبانی تئوریک بیمه

پروفسور ژان فوراسیته فرانسوی معتقد است که بیمه عملی است که به موجب آن یک شخص در ازاء پرداخت وجهی تعهد جبران خسارت را درصورت تحقق خطری به دست می آورد و این جبران خسارت توسط موسسه یا سازمانی تعهد می شود که مجموعه هایی از این خطرها را تقبل کرده است و آثار آنها را با استفاده از قوانین آماری تعدیل می‌کند.

تعدادی از صاحبنظران معتقدند که بیمه ازکلمه «بیما» زازبان هندی گرفته شده است وبرخی دیگر نظر داده اند که بیمه از کلمه بیم «ترس» اخذ شده است و چنین استدلال می‌کنند که چون اولین بار روسها ازایران امتیاز بیمه گرفتند کلمه ازلغت استراخوانی که به معنی ضد بیم و ترس است اخذ کرده است. برخی مولفان نیز کلمه بیمه را یک واژه پارسی قدیم می دانند و به استناد کتاب مالک و ممالک تالیف ابوالسحق ابراهیم اصطخوی می گویند که بیمه نام شهری دردیار طربستان و دیلم بوده است و به هر حال ریشه لغوی هرچه باشد. مفهوم مکانیسم فنی و تعاونی آن یکی است و آن عبارتست ازموسسه یا صندوق مشترکی که وظیفه سازمان دادن به تعاون افراد درمعرض خطر را ازطریق جمع آوری وجوهی معین طبق موازین آماری به منظور مقابله با عواقب خطرها به عهده دارد.

پروفسور«ژوزف امار» فرانسوی چنین تعریف می‌کند:

بیمه عملی است که به موجب آن یک طرف (بیمه گذار) متعهد پرداخت مبلغی به نام (حق بیمه) می شود وطرف دیگر (بیمه گر) باقبول مجموعه خطرهایی طبق موازین آماری پرداخت خسارت را درصورت تحقق خطر بعهده می گیرد.

درفرهنگ معین بیمه به عملی که اشخاص با پرداخت وجهی قراردادی منعقد می‌کنند که درصورت به مخاطره افتادن موضوع بیمه شرکت بیمه خسارت وارده را بپردازد اطلاق شده است.

درقانون بیمه مصوب سال 1316 بیمه چنین تعریف شده است:

«بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند که درازاء پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر درصورت وقوع  یا بروز حادثه خسارت وارده براو را جبران نموده و یا وجه معینی را بپردازد متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه میشود موضوع بیمه می‌نامند.»

بررسی فقهی مساله بیمه

مسائل بیمه از دیدگاه امام خمینی (ره) چند بار مورد بحث قرار گرفته است . یک بار در تاریخ مرداد ماه 1343 هجری درحوزه علمیه قم مطرح فرموده اند و بار دیگر در کتاب گرانقدر تحریر الوسیله که به سال 1384 هجری قمری درشهر بورسای ترکیه تالیف نموده، مسائل بیمه را ذکر فرموده اند.

بیمه از تحریر الوسیله

چنانچه بیمه گر تعهد کند که گذشته از پرداخت خسارت مبلغی اضافه بپردازد مثلاً کسی خود را درشرکت بیمه ای برای مدت معین دربرابر حق بیمه تعیین شده بیمه عمر کند و حق بیمه را به طور اقساط ماهانه بپردازد و درمقابل شرکت بیمه برای ترغیب و تشویق بیمه گذاران، تعهد کند که گذشته از مبلغ بیمه، چیزی اضافه بپردازد، این پول اضافی که بیمه گر به بیمه گذار می پردازد. ازقبیل ربای قرضی نیست، زیرا که پرداخت اقساط حق بیمه قرضی نیست، بلکه بیمه خود قراردادی مستقل است که درضمن آن این شرط آمده است واین شرطی است جایز و موثر و لازم الاجرا.

چنانچه شرکت بیمه با پول جمع شده مشترکین به تجارت بپردازد، صحیح است و بیمه گذار گذشته از دریافت خسارت، سهمی ازسوء تجارت مطابق با قرارداد خواهد داشت.

همچنین اگر دراین شرکت و تجارت بعضی از مشترکین پول بدهند و بعضی به جای پول کار کنند و قرادادشان مانند مضاربه (سرمایه گذاری درامور تجاری) ازنظر این جانب صحیح است .

تقسیم بندی انواع بیمه

باتوجه به انواع ریسک، قراردادهای بیمه نیز انواع متعددی دارد. ماهیت حقوقی بیمه نامه ها درکلیه موارد یکسان نیست و گهگاه می توان تفاوتهایی بین آنها تشخیص داد به طور کلی بیمه درسه شاخه اصلی زیر فعالیت می‌کند:

1.

2.

3.

1-بیمه های اجتماعی (اجباری)

بیمه های اجتماعی که «بیمه های اجباری» یا «بیمه های ناشی از قانون» نیز خوانده می شود بیشتر درمورد کارگران و طبقات کم درآمد جامعه کاربرد دارد؛ یعنی افرادی که ازیک سو نیروی تولیدی جامعه محسوب می شوند و از دیگر سوء خود کمتر به فکرتامین آینده و معیشت خویش هستند . درنتیجه دولت درجهت حمایت از این قشر، به موجب قانون، ایشان را زیرچتر حمایت بیمه های اجتماعی قرار می‌دهد.

2-بیمه بازرگانی

به بیمه های بازرگانی «بیمه های اختیاری» هم اطلاق می شود و درآن بیمه گذار به میل خود و آزادانه به تهیه انواع پوششهای بیمه ای بازرگانی اقدام می‌کند دربیمه های بازرگانی، بیمه گذار درمقابل هم متعهد هستند. بیمه گر درمقابل دریافت حق بیمه از بیمه گذار، تأمین بیمه ای دراختیار وی قرار می‌دهد. بازارهایی وجود دارند که به موجب آنها بیمه های بازرگانی به دو دسته بیمه های زندگی و غیر زندگی تقسیم می شوند اما به طورکلی بیمه های بازرگانی به بیمه های اشیاء، مسئولیت، زیان پولی و بیمه اشخاص تقسیم شده اند.

3-بیمه تعاونی:

این شرکتها توسط بیمه گذاران تاسیس و اداره شده درصورت سوددهی، منافع بین اعضا توزیع یا تقسیم می گردد.

فصل سوم

کلیات بیمه های آتش سوزی

تاریخچه بیمه آتش سوزی

قدیمترین رشته بیمه، بیمه باربری است درحالی که بیمه آتش سوزی، به تدریج از سده هفدهم تا نوزدهم شناخته شده است. آتش سوزی بزرگ لندن درسال 1666 زمانی به وقوع پیوست که وسایل اطفای حریق هنوز درمراحل ابتدایی بود و هیچ گونه پوشش بیمه آتش سوزی درجامعه به چشم نمی خورد. نخستین اداره آتش سوزی در انگلستان درسال 1680 تاسیسی شدو متعاقب آن شرکت هند این هند درسال 1696 و اداره آتش سوزی سان درسال 1710 پدید آمد. سرانجام آتش سوزی بزرگ لندن باعث ایجاد شرکت بیمه هامبرگر جنرال شد که این شرکت و شرکت سان، دو شرکت بیمه ای هستند که هنوز وجوددارند و فعالیت می‌کنند در نتیجه وقوع انقلاب صنعتی درسده هیجدهم که به پیدایش کارخانه ها، انبارها، کشتیها، ماشین آلات و غیره انجامید، شرکتهای بیمه آتش سوزی متعددی ازجمله لویدزلندن تاسیس شدند.

آتش سوزی بزرگ لندن

درساعت 2 بامداد یکشنبه اول سپتامبر 1666 میلادی، درمعبر باریکی کنار رودخانه تامیز حریقی رخ داد وقیر و کنف و زغال سنگ انباشته درمحل، آتش را گسترش داد. سهل انگاری درمهار آتش و خاموش نکردن بهنگام آن، سبب شد که آتش لحظه به لحظه و با سرعت دامنه پیدا کند و هرچه را درمسیرش قراردارد بسوزاند و با خاکستر یکسان کند. هنگامی که آتش به پل بزرگ لندن (تنها محل عبور مردم) رسید بندهای پل از هم گسست و الوارهای نیم سوخته و مشتعل بناها به داخل رودخانه و روی پمپهای دستی که تنها وسیله برای خاموش کردن آتش محسوب می شد ریخته شد و آنها را بی استفاده ساخت. بدین قرار، مردم ناگریز شدند که با سطلهای پر از آب که دست به دست می دادند به خاموش کردن آتش مبادرت ورزند رفته به رفته که آتش گسترش می یافت، اضطراب مردم هم بالا می گرفت زیرا شعله های آتش، به امواج وسیعی، ساختمانها راگروه به گروه دربر میگرفت و باد شدیدی خاوری نیز باعث شد که قطعات مشتعل به مسافتهای دور پرتاب و هرلحظه بردامنه حریق افزوده شود: آتش همچنان پیش می تاخت و مردم وحشت زده را پس می راند. جمعیت، مبهوت و متوحش، هرچه ازاثاث خانه که به دستشان می رسید و حمل کردنی بود، برمی داشتند و به کوچه ها و خیابانها و درنهایت به صحرا گریختند.

سرانجام، پس از سه شبانه روز، بارانهای سیل آسای فصلی به داد مردم رسیدند؛ 4360 جریب زمین سوخته و 400 کوچه و خیابان لندن فروریخته بود؛ 13200 ساختمان؛ 92 کلیسا، 52 انبار بزرگ کالا و تعداد زیادی بیمارستان، کتابخانه ، بناهای دولتی و چندین دروازه و پل با خاک یکسان شده بودند، خسارت وارده به پول آن زمان، از 11 میلیون لیره انگلیسی تجاوز کرده بود که به پول امروزی متجاوز از یک میلیارد لیره می شود.

پس از این بلای عظیم، اولیای امور و صاحبان سرمایه به اندیشه گران متوسل شدند تا چاره جویی کنند بلکه ازنظایر این فاجعه درآینده جلوگیری شود یا دست کم خسارت تلفات به حداقل ممکن برسد، نتیجه بررسی های چندین ساله این شد که چون دانش زمان قادر به پیش بینی ، پیشگیری و مبازره با آتش سوزیهای دامنه دار نیست، چاره منحصر به فرد،«تقسیم خسارتها» بین شمار هرچه بیشتر سازمانهای اقتصادی، صاحبان وارده یکباره یک سازمان اقتصادی یایک فرد را ازمیان نبرد و پس از حریق بتوانند به کسب و کار گذشته ادامه دهند-بدین گونه بود که بیمه آتش سوزی پابه عرصه وجود نهاد.