پایان نامه مقایسه رفتار اطلاع یابی آموزشی - پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی علوم انسانی و فنی و مهندسی در استفاده از اینترنت

پایان نامه

جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

رشته روانشناسی تربیتی 

چکیده :

پژوهش حاضربا هدف مقایسه رفتار اطلاع یابی آموزشی – پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی در استفاده از منابع اینترنتی و با روش پیمایشی صورت گرفته است . نمونه پژوهشی شامل 120 نفر دانشجوی تحصیلات تکمیلی است که به روش نمونه گیری تصادفی از بین دانشگاههای جامع و فنی شهر تهران انتخاب شده اند . به منظور گرد آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته با پایایی  و روایی که از نظر اساتید محترم و صاحب نظرانIT مورد تایید بوده استفاده و   برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t  و خی دو استفاده شده است .

یافته های پژوهشی نشان می دهد که اکثر دانشجویان دوره ارشد از طریق سایت کتابخانه و دوره دکتری از طریق خانه به اینترنت دسترسی دارند. میزان استفاده دانشجویان رشته فنی مهندسی از اینترنت بیشتر از گروه علوم انسانی است و همچنین توانایی این گروه نیز در مقایسه با گروه علوم انسانی بیشتر است و یافته ها نشان می دهد که توانایی استفاده از اینترنت در رشته های تحصیلی مختلف متفاوت است.

همچنین  یافته ها تفاوت معناداری بین دوره های تحصیلی و توانایی استفاده از اینترنت نشان می دهد

نتایج پژوهش حاکی از آن است  که بین مدت زمان استفاده از اینترنت و رشته تحصیلی ارتباط وجود دارد.بعبارتی گروه فنی مهندسی زمان بیشتری را صرف جستجوی اطلاعات از اینترنت می کنند . همچنین این گروه اولویت اول خود برای کسب اطلاعات از منابع اطلاعاتی را ، اینترنت و سپس کتاب معرفی کردند درحالی که در گروه علوم انسانی ، اولویت اول کتاب و سپس اینترنت می باشد.

 دانشجویان هدف ازجستجوی اطلاعات از اینترنت را پژوهش سپس کسب اطلاعات آموزشی اعلام کردند هدف از کسب اطلاعات برای انجام فعالیت های پژوهش و آموزشی را ،مرور پیشینه و سپس روز آمد کردن اطلاعات درسی اعلام کردند.

دانشجویان گروه فنی ،نحوه آشنایی خود با امکانات اینترنت را در اولویت اول آزمون و خطا و در وهله  دوم از طریق همکاران و دوستان می دانند در حالی که در گروه علوم انسانی آشنایی اول از طریق دوستان و آشنایان سپس از طریق آزمون و خطا می باشد. هر چهار گروه ترجیحا" ، منابع اینترنتی مورد نیاز خود را از طریق موتور جستجوی وب شناسایی می کنند بررسی دلایل استفاده از اینترنت نیز تفاوت معناداری را بین دو گروه نشان می دهد و دانشجویان مشکلاتی مانند عدم تسلط به زبان خارجی و پایین بودن سرعت شبکه و هزینه بالا را از موانع موجود بیان کردند.

همچنین بررسی ها ، نشان داده که رفتار صحیح جستجو در رشته های مختلف ، همچنین در دوره های تحصیلی مختلف متفاوت است.

هر چهارگروه خواستار یادگیری جستجو و استفاده از پایگاههای اطلاعاتی هستند و پیشنهاداتی در جهت بهبود دستیابی استفاده از اینترنت بیان کردند.

مقدمه

  اطلاع یابی فعالیت مهمی در جامعه بشری است . هر چند می توان ادعا کرد که اطلاع یابی همواره چنین بوده است . اما این موضوع در جامعه اطلاعاتی متداول تر است . همانگونه که قبل از پیدایش صنعت چاپ در قرن 15 ، انتقال اطلاعات بصورت شفاهی یا دست نوشته انجام می شد . پس از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ ، اطلاعات بیشتری روی کاغذ تولید گردید و به شکل های مختلفی چون کتاب جزوه ، گزارش و مجله علمی ذخیره شد . اطلاعات در طول قرن بیستم و قرن  حاضر از طریق رادیو و تلویزیون و بطور فزاینده ای از طریق ارتباطات الکترونیکی و به ویژه اینترنت نیز منتقل شده است .

تخمین زده می شود که اطلاعات تولید شده بین سالهای 1970 تا 2000 بیشتر از کلیه اطلاعات تولید شده در 5 هزار سال قبل بوده است (لارج ، آندرو 1382 : 27).

پیشرفت در فن آوری های اطلاعات و ارتباطی مسئول چنین انفجار اطلاعاتی می باشد و اساس بسیاری از این تغیرات ، توانایی نظام رایانه ای برای ذخیره زیادی از اطلاعات ، پردازش سریع و قابل دسترسی ساختن آنها برای کاربران در سراسر دنیا از طریق شبکه های ارتباطی راه دور می باشد .

بدین گونه ارتباطات رایانه ای ( شبکه اینترنت ) ، ارتباطات راه دور و وسایل ارتباط جمعی ، نوعی " مثلث ارتباطات " را بوجود آورده اند که دگرگونی های فن آوری پر اهمیتی در عرصه های اجتماعی ، علمی و فرهنگی و ... حاصل آن است . و اصطلاحاتی همچون عصر ارتباط ، انفجار اطلاعات انقلاب ارتباطات ، جامعه اطلاعات و اسطوره یا ایدولوژی جامعه اطلاعات و نظایر آنها ، که آنها ، که در سال های اخیر در کتاب ها و آثار پژوهشی محققان در حوزه های جامعه شناسی و فلسفه و علم ، و ارتباطات و علوم کتابداری و اطلاع رسانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند ( معتمد نژاد 1371 ) .

در حال حاضر بحث های گسترده ای بدنبال تغییرات شگرفی که اینترنت در اطلاع یابی و فعالیتهای پژوهشی در جوامع علمی ایجاد کرده است وجود دارد و آن گویای این حقیقت است که دراین سالها استفاده افراد بخصوص دانشجویان نحصیلات تکمیلی از شبکه های الکترونیکی به سرعت افزایش یافته و اینترنت بعنوان یکی از مجراهای قابل دستیابی به اطلاعات برای دانشجویان جهت انجام فعالیتهای آموزشی و پژوهشی در دانشگاهها و موسسات آموزشی عالی تبدیل شده است . این فن آوری در حال تغیر شیوه های دانشجویان را در جستجوی اطلاعات ، ارتباط با همدیگر ، هدایت پژوهش و آموزش و توزیع نتایج تحقیق تحت تاثیر قرار داده است. چنین به نظر می رسد که سواد اطلاعاتی در جامعه ای که دائم در معرض تغییرات فناوری و همچنین در معرض تغییرات  اطلاعاتی بی شماری قرار دارد ، لازم است سواد اطلاعاتی شامل توانایی در تشخیص نیاز ، توانایی ذخیره اطلاعات و توانایی باز یابی و ارزیابی انتقادی اطلاعات بازیابی شده و استفاده مناسب در زمان لازم ، می باشد . سواد اطلاعاتی باعث رفتار اطلاعاتی مناسب در شناسایی ، کسب و اشاعه اطلاعات از طریق هر مجرا و رسانه ای می شود . رفتار اطلاعاتی مناسب ، فرآیند جستجو ، بازیابی ، شناخت و کاربرد منطقی محتوا است . ( فتاحی 1382 ، 276 ) .

در نتیجه نیاز به شناخت رفتار اطلاع یابی آموزشی – پژوهشی احساس می شود چرا که با شناخت رفتار اطلاع یابی و ارزیابی تاثیرات فناوری بر رفتار جستجو و نیز شناخت چگونگی استفاده دانشجویان از اینترنت و عوامل موثر در استفاده از آن ، جایگاهی برای پژوهش و آموزش و توسعه بوجود می آید و آن باعث افزایش پژوهش دانشگاهی و بهبود آموزشی می شود .

بیان مسأله :

تاریخ قرن اخیر نشان می دهد که کشورهایی که به مسأله آموزش و پژوهش توجه خاصی داشتند توانسته اند به رشد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی دست یابند .

به همین دلیل دولتهای مترقی ، تاکید بر گسترش پژوهش و ادغام آن در برنامه ریزیهای آموزشی دارد . ( فتاحی 1383 : 277 )

از اینرو می توان گفت که نظام آموزش عالی نقش اساسی در توسعه جامعه دارد و هدف آن تربیت دانش آموختگانی است که بتوانند مهارت های پژوهشی و آموزشی را کسب کنند که توسعه چنین مهارت هایی از مهمترین اولویت های دانشگاه می باشد ( پر یرخ و فتاحی 1384 : 16 ) .

در آیین نامه مقرات دوره های تحصیلات تکمیلی دانشگاه ها این امر مهم ذکر گردیده که هدف از ایجاد دوره های کارشناسی ارشد و دکترا ، تربیت افرادی  است که با احاطه یافتن و آشنا شدن با روشهای پیشرفته  تحقیق و دستیابی به جدیدترین مبانی آموزش و پژوهش بتوانند با نوآوری در زمینه های علمی وتحقیقی ، در رفع نیازهای کشور و گسترش مرزهای دانش در رشته تخصصی خود موثر باشند محور اصلی فعالیتهای آنان ، پژوهش و کسب تبحر در رشته خاص علمی خود می باشند و به نظر می رسد که ممترین منبع کسب اطلاعات آنها برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی علاوه بر کتابخانه ها، مراکز و پایگاههای اطلاع رسانی و یا اینترنت می باشد .

امروزه به دلیل قابلیت های گوناگون و متنوع اینترنت  هر روز استفاده کنندگان بیشتری به آن روی می آورند و اکثر دانشگاههای کشور نیز مبادرت به برقراری خدمات شبکه جهانی اینترنت  به منظور پشتیبانی علمی از دانشجویان نموده اند ولی بنظر می رسد که دانشجویان در امر دستیابی به اطلاعات دچار مشکل می باشند که مهمترین عوامل موثر در عدم دستیابی ، عدم آگاهی دانشجویان از منابع و شیوه های صحیح جستجوی اطلاعات و یا شناسایی نیاز های اطلاعاتی خود می باشند و یا اینکه اهداف و انگیزه ها و روشها را به خوبی نمی شناسند که منجر به عدم دستیابی استفاده کنندگان  به منابع مورد نیاز می شود .

در حالیکه  با آگاهی ار رفتار اطلاع یابی صحیح در جهت تکمیل برنامه های آموزشی  و پژوهشی می تواند پژوهشگران را در برنامه ریزی بهتر برای پژوهش با کیفیت بالا و تولید دانش جدید توانمند سازد چرا که افزایش سریع حجم اطلاعات موجب شده که دانشجویان و محققان گاه بدون اطلاع از مطالعات قبلی و با صرف وقت و هزینه کارهایی را انجام دهند که جز دوباره کاری نتیجه ای ندارد در حالیکه با شناخت کامل از ویژگیها و اهداف و انگیزه ها و روش های صحیح جستجو می توانیم مرتبط ترین و معتبرترین منابع اطلاعاتی مورد نیاز را شناسایی کنیم و د رجهت رفع نیازهای اطلاعاتی خود برای انجام فعالیتهای آموزشی و پژوهشی گام برداریم .

در این راستا پژوهش حاضر به بررسی رفتار اطلاع یابی آموزشی – پژوهشی و آگاهی از اهداف و ابزارها و نوع اطلاعات مورد جستجو و شیوه دسترسی به اطلاعات در استفاده از اینترنت می پردازد و امید است که نتایج راهگشای بهبود و اصلاح شیوه های اطلاع یابی باشد .

اهمیت و ضرورت :

یکی از رسالتهای دانشگاه تربیت متخصصان و پژوهشگران است که بتوانند تبحر لازم را برای انجام فعالیتهای پژوهشی و آموزشی ، در زمینه رشته خاص علمی خود کسب کنند . لازمه این امر ، توان بهره گیری صحیح و مناسب از اطلاعات می باشد .

چرا که اطلاعات بعنوان یکی از منابع ضروری جهت پیشرفت های علمی و فنی کشور است و می توان گفت که در پیشبرد توسعه جامعه اطلاعات عاملی جدایی ناپذیر است در تولید دانش و پژوهش که به سهم خود ارضای نیازهای مردم را ممکن می سازد اطلاعات جزئی با اهمیت است ( ارجمند 1374: 11 ) .

یکی از راههای کسب اطلاعات به روز ، استفاده از اینترنت  می باشد و با توجه به نقش مهمی که اینترنت  در امر دستیابی به اطلاعات روز آمد و ارتباط سریع میان دانشمندان حوزه های مختلف  علوم ایفا می کند . لذا ضرورت شناخت بیشتر اینترنت  توانایی های این شبکه ، هدف و میزان استفاده از اینترنت  بعنوان یکی از راههای دستیابی به اطلاعات و بررسی موانع و مشکلات موجود  در استفاده مانند عدم آشنایی با شیوه های صحیح جستجو و عدم آگاهی از منابع و خدمات موجود در امر آموزش و پژوهش ضروری بنظر می رسد ( فتاحی 1383 : 153 ) .

از طرفی با شناخت رفتار اطلاع یابی آموزشی و پژوهشی و آشنایی یا انگیزه ها و اهداف و شیوه های صحیح جستجو ، در وقت و هزینه دانشجویان و پژوهشگران صرفه جویی می شود . دانشجویان می توانند ، اطلاعات مرتبط و معتبری را بدست آورند و در جهت تکمیل فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود از آن استفاده کنند تا از دوباره کاریها و یا استفاده از روش آزمون و خطا برحذر باشند بنابراین شناخت بیشتر اهداف جستجو و منابع و کانالهای مورد استفاده و شیوه  دستیابی به اطلاعات ضروری بنظر می رسد تا با شناخت بیشتر،اطلاعات مناسب برای پژوهشگران و دانشجویان برای انجام فعالیتهای علمی فراهم شود .

هداف پژوهش :  

پژوهش حاضر به بررسی رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی در استفاده از اینترنت می پردازد .استفاده روز افزون از اینترنت  و کثرت اطلاعات موجود ، افراد را نا گزیر از قرار گرفتن در مجراهای اطلاعاتی می کند که سبب پیدایش رفتار اطلاع یابی می شود . رفتار اطلاع یابی برخاسته از شناخت نیازهای دانشجویان از جستجوی اطلاعات ، آگاهی از روشهای صحیح جستجوی اطلاعات و مقایسه رفتار اطلاع یابی دانشجویان رشته های علوم انسانی و فنی و  مهندسی و بررسی رابطه بین رشته تحصیلی و سطح تحصیلات و توانایی استفاده از اینترنت  و همچنین شناسایی مشکلات و مسائل آنها در راه یابی به منابع مورد نیاز می باشد .

با کسب اطلاع در رابطه با رفتار اطلاع یابی و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده می توان اطلاعاتی برای مسؤلان جهت درک بهتر و دقیق تر  از نیازهای کاربران ، مشکلات استفاده کنندگان و کاربران و تاثیر اینترنت  روی فعالیت های آموزشی و پژوهشی آنان فراهم آید تا سرمایه گذاریهای لازم صورت گیرد .

اهداف کلی پژوهشی عارتند از :

شناسایی  و کشف  اهداف دانشجویان از کسب اطلاعات

شناسایی شیوه های دستیابی دانشجویات به اطلاعات

تعیین گرایش دانشجویان به ابزارها و خدمات اینترنت 

تعیین چگونگی کسب اطلاعات توسط دانشجویان

شناسایی موانع و مشکلات موجود در استفاده از اینترنت 

تعیین میزان توانایی دانشجویان در استفاده از اینترنت 

مقایسه رفتار اطلاع یابی آموزشی – پژوهشی دانشجویان رشته علوم انسانی و فنی مهندسی

سؤالات پژوهشی :

آیا دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری رشته های علوم انسانی و فنی مهندسی از شیوه های صحیح جستجوی اطلاعات از اینترنت  بهره می گیرند ؟

هدف دانشجویان  از کسب اطلاعات چیست ؟ و چند درصد از استفاده کندگان به منظور کسب اطلاعات آموزشی و پژوهشی از اینترنت  استفاده می کنند ؟

دانشجویان  چه سهمی یا چه درصدی از اطلاعات مورد استفاده خود را از منابع اینترنتی کسب می کنند ؟

آیا بین سطح تحصیلات و توانایی استفاده از اینترنت  رابطه وجود دارد ؟

آیا توانایی استفاده از اینترنت  در رشته های مختلف ، متفاوت است ؟

فرضیه های پژوهشی :

بین رشته تحصیلی و توانایی استفاده از اینترنت استفاده از اینترنت  رابطه وجود دارد .

دلایل استفاده از اینترنت  در رشته های تحصیلی دانشجویان  متفاوت است .  

 رفتار صحیح جستجوی اطلاعات در رشته های  تحصیلی مختلف متفاوت است  .

رفتار صحیح جستجوی  اطلاعات دردوره های تحصیلی مختلف متفاوت است .  

بین دوره های تحصیلی و توانائی استفاده از اینترنت  رابطه وجود دارد .

بین مدت زمان استفاده از اینترنت  و رشته تحصیلی ارتباط وجود دارد .

تعریف مفاهیم :

رفتار اطلاع یابی : مجموعه فعالیتهای فرد برای رفع نیازهای اطلاعاتی است و شامل مشخص کردن هدف ، روش ، ابزار جستجو ، نوع اطلاعات مورد جستجو و شیوه دسترسی به اطلاعات می باشد.

 رفتار اطلاع یابی آموزشی – پژوهشی :  چگونگی کسب اطلاع به منظور انجام فعالیتهای آموزشی – پژوهشی در دستیابی به اطلاعات می باشد .

تعریف : دوره کارشناسی ارشد ، یکی از دوره های آموزشی عالی بالاتر از دوره کارشناسی است که پس از آن به اجرا در می آید و سرانجام به اعطا مدرک کارشناسی اشرد در رشته مربوطه منتهی می گردد .

دوره دکتری : PhD   بالاترین مقطع تحصیلی آموزش عالی است که به اعطا مدرک می انجامد و مجموعه ای هماهنگ ازفعالیت های پژوهشی و آموزشی است (آیین نامه مقررات 1376 )

تعاریف عملیاتی مفاهیم :

رفتار اطلاع یابی – آموزشی – پژوهشی  توسط پرسشنامه محقق ساخته سنجیده می شود .

فصل دوم

مقدمه :

این فصل شامل دو بخش می باشد اول ادبیات پژوهش و بخش دوم پژوهشهای انجام شده در ایران و خارج در ارتباط با موضوع تحقیق می باشد .

در بخش اول ابتدا به معرفی خدمات دانشگاهی و رابطه آن با توسعه و رسالت و وظایف دانشگاه پرداخته سپس رفتار اطلاع یابی دانشجویان  در استفاده از اینترنت  بررسی شده است در ادامه پژوهشهای انجام گرفته در داخل و خارج بیان شده است .

رابطه خدمات دانشگاهی و توسعه ملی

تاریخ تحولات صنعتی و اقتصادی کشورهای پیشرفته نشان می دهد که تا قبل از قرن بیستم ، رشد صنعتی اقتصادی نسبت به توسعه آموزش عالی از نظر زمانی مقدم و پیشگام بوده است و دانشگاهها نقشی در جهشهای یزرگ صنعتی و اجتماعی زمان خود نداشته اند ولی چه بسا بطور غیر مستقیم از طریق دانشمندان و اندیشمندانی که در این کانونهای علمی پرورش یافته اند . در هدایت و انگیزش افکار عمومی تاثیر گذاشته اند و زمینه را برای تحول و تکامل تدریجی و ریشه دار اجتماع در دوره های بعد آماده ساخته اند . به عبارت دیگر ، نقش اساسی دانشگاهها تا قبل از قرن بیستم بیشتر پاسداری فرهنگ و انتقال میراث علمی نسلهای گذشته به نسلهای آینده ، ساختن و پرداختن زیر بنای فرهنگ علمی و بالا بردن وجهه و اعتبار ملی بوده است ولی در قرن بیستم که عصر جهش روز افزون دانش و تکنولوژی آغاز گشته و برتری ملتها به قدرت ابداع و آفرینندگی علمی و فنی آنها وابسته شده است ، رسالت دانشگاهها به عنوان کانون خلاقیت علمی و پویایی اجتماعی اهمیت حیاتی پیدا کرده است . به این دلیل رشد و توسعه آموزش عالی از نظر زمانی بر توسعه اجتماعی و اقتصادی پیشی جسته است .

تاثیر دانشگاه در توسعه اقتصادی :

توسعه اقتصادی به انسانهای متبحر و کارآمد و توانا احتیاج دارد و این گونه « منابع انسانی کار آمد » محصول سطوح بالای آموزش و پرورش می باشند . به این اعتبار آموزش و پرورش برای تمام بخشهای دیگر توسعه ملی ، از جمله توسعه اقتصادی ، جنبه زیر بنایی پیدا می کند .

دانشگاه از دو جهت در توسعه اقتصادی موثر است : یکی ازنظر تامین نیروی انسانی کارآمد یا افزایش کار ایی و بهره وری افراد ، دیگر گسترش مرزهای دانش و فن و پیش بردن تکنولوژی به عبارت دیگر ، محصول دانشگاه عبارت است از افزوده دانش و معرفت و فن که اگر در وجود افراد باشد به عنوان بهره وری  نیروی انسانی تلقی می گردد و اگر فارغ و جدا از وجود انسان باشد ، به صورت مجموع دانش و تکنولوژی نمایان می شود .

چون مسئولیت پرورش نیروی انسانی و افزایش بهره وری و کارایی افراد در سطوح تخصص به عهده دانشگاه هاست . بنابراین دانشگاه در توسعه اقتصادی نقش زیر بنایی دارد کمبود و نارسائیهای نیروی انسانی ، چه از نظر نوع و کیفیت ، یکی از مهمترین و اساسی ترین تنگناهای توسعه اقتصادی به شمار می رود این پدیده در کشور ما به آشکار دیده می شود .

رابطه دانشگاه و اقتصاد ، ارتباطی دو جانبه است و توسعه اقتصادی و توسعه تعلیمات دانشگاهی لازم و ملزوم یکدیگرند .

تاثیر دانشگاه در توسعه اجتماعی / سیاسی

دانشگاه به عنوان سر سیستم رسمی آموزش ، کانون پرورش نخبگان ، برگزیدگان و کارگزاران آتیه کشور است . کسانی که قانون گذاران ، حقوق دانان ، پزشکان ، مهندسان ، اقتصاد دانان ، کارشناسان ، استادان ، محققان و ... گردانندگان امور  مختلف دولتی ملی خواهند شد . دانش و بینشی که این افراد در دانشگاه پیدا می کنند و به صورت قابلیتها و تواناییهای فنی و تخصصی و نگرشها و گرایشها در آن ظاهر می شود ، عامل بسیار موثری در شکل گیری خوی و منش اجتماعی و سوگیری سیاسی آنهاست و در حقیقت آینده اجتماع را پی ریزی می کند .

دانشگاه به عنوان مرکز تحقیق و پژوهش علمی و فرهنگی ، مهد نوسازی اجتماع است ، زیرا محلی است که در آن افکار و اندیشه ای جدید ، دانش و معرفت نو، تکنولوژی متحول و فرهنگی خلاق و پویا رشد ونمو می کند .

تاثیر دانشگاه در توسعه فرهنگی :  

فرهنگ یک اجتماع از پاره فرهنگهایی شکل می گیرد که هر یک معرف گروهی است . هر قدر توانمندی یک گروه و فرهنگ آن زیادتر باشد ، پاره فرهنگهای دیگر را کاملتر تحت تحت الشعاع قرار می دهد و میزان نفوذ آن در شکل دادن به فرهنگ کلی اجتماع بیشتر می شود . فرهنگ دانشگاه و دانشگاهیان از جمله پاره فرهنگهای بسیار توانمند است و نفوذ خاصی در فرهنگ کشور دارد . زیرا گذشته از آنکه بسیاری از سرآمدان  کشور از پرورش یافتگان دانشگاه انتخاب می شوند و طبعاً فرهنگ دانشگاه را در اجتماع تحکیم و تقویت می کنند .

از آنچه راجع به توسعه ملی و ابعاد مختلف آن را قبیل توسعه اجتماعی / سیاسی و توسعه فرهنگی و ارتباط آنها با دانشگاه بطور اخص گفته شد ، چنین نتیجه گرفته می شود که خدمات دانشگاهی برای توسعه ملی وسیله ای لازم شناخته شده است و نقش زیر بنایی دارد . یعنی هر چند خود جزء هدف توسعه به شمار نمی آیند ، ولی برای نیل به هدفها ، خواسته ها و نیازهای اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی ضروری و حیاتی است .

رسالت ، وظایف و خدمات دانشگاه

اگر قبول کنیم که رسالت دانشگاه باید از آرمانهای ملی منشأ گیرد و ترجمانی از انتظارات جامعه باشد در اینصورت رسالت اصیل دانشگاه خدمت به آرمانهای ملی برای بارور ساختن تمدن بزگ انسانی است چنین رسالتی ایجاب میکند که دانشگاه ، هدفها و وظایفی به شرح زیر به عهده گیرد :

خدمت به توسعه اقتصادی از طریق آموزش و پرورش نیروی انسانی کارآمد . ابداع و نوآوری علمی و فنی

خدمت به توسعه اجتماعی  /سیاسی  از طریق آموزش اجتماعی

خدمت به توسعه فرهنگی از طریق آموزش و پرورش کمالات انسانی و معرفت عمومی

اجرای هر یک از وظایف سه گانه فوق ، سه نوع فعالیت یا خدمات به شرح زیر می باشد :

آموزش  پرورش

پژوهش

گسترش

منظور از آموزش ، فرا گرد خدماتی است که به یادگیری دانشجویان منتهی می شود و به صورت افزوده معلومات و دانش و مهارت ، تبحر علمی ، رشد فکری و ذهنی و بلوغ عاطفی ، بینش اجتماعی و پرورش هنری در وجود دانشجویان  تجلی می کند.

منظور از پژوهش ، فرا گرد خدماتی است که به گسترش مرزهای دانش و معرفت می انجامد و بصورت افزوده علم و فن ، یافته ها و شناخته های دقیق تر پدیده های طبیعی و اجتماعی ، نوآوریها و ابداعات تکنولوژیک ظاهر می شود .

منظور از  گسترش ، فرا گرد خدماتی است که مستقیماً به بهبود کیفیت زندگی و عمران منطقه ای که دانشگاه در آنجا قرار گرفته ، منجر می شود و بصورت آموزش غیر رسمی فعالیتهای اجتماعی و هنری و علمی و خدمات مشاوره ای شناخته می شود ( فیوضات 1382 : 28-57 )

البته در زمینه اهداف آموزش عالی نظرات متعددی ذکر گردیده برخی از صاحب نظران دانشگاه را موظف به انجام دو وظیفه مهم دانسته اند و این دو مسئولیت را آموزش و پژوهش می دانند .

و هدف نهایی آموزش عالی جنبه دو گانه ای به خود گرفته است :

1- آموزش متخصصانی شایسته که بتوانند پاسخگوی احتیاجات اقتصادی و اجتماعی باشند .

تعمیم مزایای آموزش و پرورش سطح بالا به تعداد هر چه بیشتری از جوانان و بزرگسالان

 بر اساس آیین نامه مقررات دوره های تحصیلات تکمیلی (1376) هدف از ایجاد دوره های کارشناسی ارشد و دکتری نیز در راستای رسیدن به این اهداف می باشد که بصورت زیر بیان شده است .

هدف از ایجاد دوره کارشناسی ارشد ، گسترش دانش و تربیت متخصصان و پژوهشگرانی است که با فراگیری آموزشهای لازم و آشنایی با روش های پژوهش علمی ، مهارت لازم را برای آموزش و پژوهش و خدمت پیدا می کنند .

هدف از ایجاد دوره دکتری ، تربیت افرادی است که با احاطه یافتن به آثار علمی در یک زمینه خاص و آشنایی با روشهای  پیشرفته تحقیق و دستیابی به جدیدترین مبانی آموزش و پژوهش بتوانند با نوآوری در زمینه های علمی و تحقیقی ، در رفع نیازهای کشور و گسترش مرزهای دانش در رشته تخصصی خود موثر بوده و به تازه هائی در جهان دانش دست یابند .

محور اصلی فعالیتهای دوره دکتری پژوهش و کسب تبحر در یک رشته خاص علمی است و آموزش وسیله برطرف کردن کاستی های آموزشی دانشجویان  این دوره است تا راه را برای وصول به اهداف دوره هموار سازد .

با توجه به توضیحاتی که داده شد بنظر می رسد که آموزش وپژوهش از اهداف اصلی دانشگاه ها می باشد که این اهداف توسط دانشجویان  تحصیلات تکمیلی ( ارشد و دکترا ) تامین می شود برای این منظور ، دسترسی به اطلاعات و استفاده بهینه و صحیح از اطلاعات عامل مهمی محسوب می شود مهمترین منابع اطلاعاتی مورد استفاده دانشجویان  مراجعه به کتابخانه و یا اینترنت می باشد . اینترنت به علت دسترسی سریع و آسان و به روز بودن  ، بیشتر مورد استقبال قرار گرفته ولی بنظر می رسد که دانشجویان  مشکلات عمده ای را دراستفاده از اینترنت  تجربه می کنند در حالیکه با اتخاذ رفتار اطلاع یابی صحیح می توان به نتایج مطلوب رسید .

حال به بررسی منابع و خدمات اینترنت  و نحوه جست و جوی اطلاعات و تاثیر آن بر فرآیند پژوهشی و آموزشی می پردازینم .

اینترنت     

تعاریف

بطور کلی می توان تعاریف مربوط به اینترنت  را به دو گروه عمده تقسیم نمود :

الف : تعاریف مبتنی بر فن آوری[1]                            ب: تعاریف کاربر مدار[2]

الف . تعاریف مبتنی بر فن آوری : تعاریف مبتنی برفن آوری ، که با تاکید بر جنبه های فنی و فن آوری مورد استفاده اینترنت  ارائه شده اند : نظیر عبارات زیر است : دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی اینترنت  را « شبکه ی شبکه ها یا  اینترنت »[3] بزرگراه اطلاعاتی »[4] که گاه بطور اختصار « نت » خواند ه می شود .شبکه ای است که از قرار داد کنترل انتقال /قرار داد اینترنت  ( تی سی پی / آی – پی )[5] استفاده می کند این شبکه فن آوری جدیدی است که با انتقال شبکه های رایانه ای مستقر در اقصی نقاط جهان رشد یافت و مفهوم تازه "بین شبکه ای " یا اینترنت  را پدید آورد .

در تعریف دیگر ، شرکت ریت ، اینترنت  را به  عنوان نظام اطلاعاتی جهانی این چنین تعریف می کند : اینترنت  ، اولاً بعنوان نظام اطلاع رسانی جهانی ، مجموعه ای از رایانه ها و شبکه هاست که بطور منطقی و با نشانی منحصر بفرد جهانی موجود بر روی قرار داد اینترنت  ( آی – پی ) یا پسوندهای آن به یکدیگر متصل هستند ؛ ثانیاً قادر به حمایت از ارتباط هایی است که از قرار داد کنترل انتقال / قرار داد اینترنت  یا پسوندهای آن استفاده می کنند ؛ ثانیاً ، خدمات سطح بالای ارتباطی را بصورت عمومی اینترنت  خصوصی فراهم کرده یا از آنها استفاده می کند و یا این گونه خدمات را با ساختار بالا دسترسی پذیر می سازد  ( مریت 1995: 12)

اینترنت  بزرگترین و عمومی ترین شبکه ای است که از ارتباط و اتصال هزاران شبکه  و رایانه از طریق قرار داد تی سی پی بوجود آمده است . اینترنت  از اتصال و ارتباط بین شبکه ها و رایانه ها با یکدیگر از طریق خطوط مخابراتی نظیر تلفن ، آنتن های ماهواه ای ، کابل های فیبر نوری و ... حاصل می شود . اینترنت  بزرگترین شبکه ای است که بدون مدیریت مرکزی خدمات گوناگون خود را ارئه می دهد و بطور خلاصه اینترنت  مادر همه شبکه هاست ( ابراهیمی 1380: 26) .

ب – تعاریف کاربر مدار : تعاریف کاربر مدار ، به جای توضیح درباره فن اوری مورد استفاده اینترنت  درباره کابران که از این فن آوری استفاده می کنند بحث می کند .از این دیدگاه شبکه اینترنت  فقط رایا نه ها و خدمتگرها ، مسیر گردان ها و ابزارهای انتقال میلیون ها بایت داده ها و نرم افزارهای تخصصی نیست . اینترنت   اجتماع مردمی است که کارشان توسط شبکه اینترنت  تسهیل و تسریع شده و نه آنکه نرم افزارها و سخت افزارها بر آنها مسلط شده باشد . اینترنت  در تعریف کاربر مدار ، مجموعه ای از عقاید و آرای گوناگون است که در آنجا ، اطلاعات  و ارتباط جهانی همواره  در حال تغییر و تحول است و گاهی هم آن را یک مرجع برای محققان می دانند که شامل کتابها ، مجلات ، نرم افزارهای گوناگون و عقاید و نظرات مختلف می باشد ( اسدی 1382 ) .

از نقطه نظر کاربر ، اینترنت  مجموعه جهانی از عقاید ونظرات است . استفاده افراد از این منابع در " فضای رایانه ای " حاکی از آن است که :  افراد ماجراجو در مرز الکترونیکی قرار دارند . جائیکه خواسته افراد می تواند تغییر کند و آینده ارتیاطات الکترونیکی را بصورتی که ما آن را می شناسیم ، شکل دهد . واژه هایی که متناوباً در بیان و مفهوم فضای رایا نه ای استفاده می شوند عبارتند از :

" استخراج مطالب : ، " پیمانش " ، و " سیر در بزرگراههای اطلاعاتی "  هستند که اینترنت  را تبدیل به مکانی کرده است جائیکه اطلاعات و ارتباط جهانی مداوماً در حال گسترش و توسعه است . با این حال در عرصه فرهنگی ، سنت ها و عاداتی وجود دارد که رهنمود ها و یکپارچگی هایی برای افراد درگیر فراهم می کند ( رنالدو 1995 : 1 )

تاریخچه اینترنت  : 

مبدأ اینترنت  به اواخر دهه 1960 میلادی و آغاز طرح آپارنت باز می گردد . موسسه طرح های پیشرفته تحقیقاتی وابسته به وزارت دفاع آمریکا برای ایجاد شبکه ای آزمایشی فن آوری راه گزینی بسته های اطلاعاتی سرمایه گذاری کرد . ( هارلی 1376: 22-21 ) .

در سال 1962 مفهوم شبکه کهکشانی[6] توسط جی ، سی آر لیکلیدر[7] مطرح شد . که این مفهوم اتصال جهانی مجموعه ای از رایانه ها از طریق خطوط مخابرات که هر کس می تواند سریعاً به داده ها و برنامه ها ، از هر محلی دسترسی یابد ، در برداشت . این مفهوم بسیار شبیه مفهوم اینترنت  امروزی بود ه است . آرپانت بطور رسمی در روز 5 دسامبر 1969 با اتصال چهار رایانه آی . بی . ام  در چهار دانشگاه کار خود  را آغاز کرد . در سال های اولیه ، هدف دست اندرکاران آپارنت ساخت و توسعه شبکه ای واحد فراگیر برای اتصال رایانه ها به یکدیگر بود و این شبکه در ابتدا به دلیل استفاده از شیوه 8 بیتی داده ها تنها می توانست حداکثر به 64 رایانه متصل گردد. اما در اواسطه دهه 1970 آنها به این نکته پی بردند که هیچ شبکه منفرد و واحدی قادر به تامین کلیه افراد نیست . بنابراین به فکر فن آوری جدیدی افتادند که بتواند انواع مختلف شبکه ها را به یکدیگر وصل کند . آنها در سال 1983 قرار داد کنترل انتقال / قرار داد اینترنت  را بعنوان   قرار دادای رسمی شبکه آپارنت معرفی کردند . در همین سال ، آپارنت به شاخه تحقیقاتی آپارنت و شاخه نظامی میلینت[8] تقسیم شد . از جمله ضعف های اساسی آپارنت قدرت اندک شبکه در انتقال داده بودند ، زیرا تنها قادر بود 56 کیلو بایت داده در ثانیه را منتقل کند .

به همین سبب در 1986 بنیاد ملی علوم[9] ، طرح شبکه ای به نام  ان . اس . نت[10]  را پیشنهاد کرد که قادر  به انتقال 5/1 میلیون بایت داده در ثانیه بود . این شبکه با ظرفیتی که قابل افزایش تا 45 میلیون بایت در ثانیه داشت ، موجب افول آپارنت و انحلال بخش تحقیقاتی آن در اول ژوئن 1990 گردید ( رضایی شریف آباد 1373 ، 46-47 ) .

باانحلال شبکه آپارنت ، شبکه بنیاد ملی علوم  تلاش کرد تا نقش فعال تری بعنوان شبکه ملی تحقیقاتی ایفا نماید . بدین ترتیب شبکه  جهانی اینترنت  که امروزه ما آن را می شناسیم ، پا به عرصه وجود گذارد . سر انجام دو حکم قانونی فدرالی در آمریکا[11] به منظور پیشبرد شبکه بندی شبکه های گسترده[12]  وضع شد  و باعث اندیشه کلی تاسیس شبکه ملی تحقیقاتی و آموزش ( ندن )[13] در ایالات متحده شد . مک و دیگران ( 1991 ) اهداف اصلی شبکه نرن را بصورت زیر خلاصه می کند :

فراهم آوردن پیوند در زیر ساخت اطلاعاتی پیشرفته در بخش دولتی ، دانشگاهی و خصوصی

افزایش رقابت اقتصادی ایالات متحده از طریق سهولت ارتباط در میان متخصصان ، مهندسان و استادان و بهبود در بهره وری علمی و تسریع در انتقال فن آوری بین بخشهای تحقیقاتی و تولیدی .

گسترش دامنه خدمات و منابع  شبکه شامل منابع ابر رایانه به تمام کاربران .

توانا ساختن متخصصان و پژوهشگران در رشته های مختلف و همکاری از راه دور در مقیاس وسیع .

حمایت در توسعه همکاری های ملی

شبکه سازی در امر تحقیقاتی و آموزشی برای کاربران از طریق قرار دادها و روشهای استاندارد شبکه ( رضایی 1997 : 38-37 9 9  ) .

در 1993 جامعه اینترنت  در حقیقت بالاترین مقام اینترنت  است ، سازمانی با عضویت دواطلبانه و به منظور پیشبرد مبادله جهانی اطلاعات از طریق فن آوری اینترنت  تاسیس شد . رشد اینترنت  در سالهای اخیر در بخش های تحقیقاتی دانشگاهی ، و به ویژه بخش خصوصی ، بسیار قابل توجه بوده و امروزه صدها میلیون کاربر از سراسر جهان از خدمات متنوع اینترنت  استفاده می کنند .

ابزارها و خدمات اینترنت 

می توان این ابزارها و خدمات را بر اساس امکاناتی که ارائه می دهند به دو دسته  تقسیم نمود که در زیر به آنها  اشاره خواهد شد .

الف – خدمات ارتباطی

ب – خدمات جستجو و بازیابی اطلاعات

خدمات ارتباطی

پست الکترونیکی : که نوعی پیام متنی الکترونیکی است که باعث انتقال نامه ها و سایر مدارک از رایانه ای به رایانه دیگر از طریق شبکه ارتباطات دور برد می گردد . پست الکترونیکی از خدمات اولیه و عمده  در اینترنت  است .

محققان از این تسهیلات برای اشتراک افکار ، اطلاعات و حتی اسناد استفاده می کنند . پست الکترونیکی اینترنت  طریق اینترنت  موجب تحقیقات گروهی و طرحهای نوشتاری شده است . با این که شرکت کنندگان در این قبیل طرحها فرسنگها از هم دورند . از پست الکترونیکی برای تشکیل گروه های خبری و تخصصی ، کنفرانس ها الکترونیکی ، فهرستهای پستی یا خدمات سیاهه ای نیز مورد استفاده می کنند . البته علاوه بر این گونه خدمات بیشتر جنبه ارتباطی دارند ، امروزه کاربران برای ارتباط سریع در محیط شبکه ، از خدماتی نظیر گفتکوی اینترنتی یا آی . آر . سی  استفاده می کنند ( رضایی شریف آباد 1382 : 431)

فهرستهای پستی یا گروههای بحث

بعد از سرویس پست الکترونیکی نوعی کاربرد ویژه از سرویس پست الکترونیکی می باشد این فهرست ها و گروه ها در واقع گروه های هم علاقه ای هستند که از طریق پست الکترونیکی و بصورت دسته جمعی با یکدیگر مبادله می کنند . فهرستهای پستی اساساً لیست های عظیمی هستند که بواسطه آن افرادی که علایق یکسان دارند می توانند با هم ارتباط برقرار کنند ( استبروک 1377:146؛ ابراهیمی 1380 : 255-256) 

Abstract

      The present research is a survey and was done with the aim of comparing information-seeking behavior of post – graduate students in using internet sources.

Research sample comprises of 120 post graduate students who were selected randomly from comprehensive and technical-engineering universities in Tehran. For data collection a researcher-made questionnaire with reliability of a =/83 was used. Data was analyzed using t test and chi square.

Results showed that most masters students access to internet is from in-campus sites and for phd students is from home. Engineering students have higher abilities and use internet more often than humanities students . There is also a significant difference between masters and phd levels and phd students have higher

abilities to use internet. For engineering students internet is their first choice of getting information,while,humanities students prefer books. Students ranked the aim of using internet for review of

literature for research purposes first and updating academic subject matters next. Engineering students first got accquainted with internet by trial and error and then through friends, while , for humanities students it is vice versa.

All the groups get their required sources through web search engines, but have different reasons for using internet. All groups believe that non-proficiency in foriegn language , high expenses and low speed internet are among the obstacles in using internet efficiently.

Results also showed that there is a difference between students in different levels and disciplins in using the right information seeking behavior.

All groups want to reach proficiency in seeking information abilities and had suggestions to improve the conditions to access internet.