چکیده
الف. موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف) : این پژوهش با عنوان «بررسی و مقایسه ضرب المثل های عربی، فارسی و انگلیسی، با یک مقدمه، دو باب و نتیجه گیری در … صفحه زیر نظر استادان دکتر تقیه و دکتر منافی تنظیم شده است. هدف تحقیق حاضر، گردآوری و مقایسه ضرب المثل های مشترک میان سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی میباشد.
ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع ، چارچوب نظری و پرسشها و فرضیه ها:
در تدوین این پایان نامه از کتابها و واژه نامه های معتبر در ارتباط با موضوع پایان نامه استفاده
شده است.
پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق، نمونه گیری و روشهای نمونه گیری ، ابزار اندازه گیری و نحوه اجرای آن ، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها:
این تحقیق از نوع توصیفی بوده و از طریق مطالعه و بررسی کتابخانه ای انجام شده است.
ت. یافته های تحقیق:
مهم ترین یافته ی تحقیق در این پایان نامه ، معادل یابی برای ضرب المثل های عربی در زبانهای فارسی و انگلیسی است.
ث. نتیجه گیری و پیشنهادات:
در مورد بررسی و مقایسه ی ضرب المثل های سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی تا کنون پژوهش در خور توجهی انجام نشده است. بنابراین این پایان نامه سعی بر آن دارد تا در حد امکان پاسخگو بخشی از دشواری های معادل یابی ضرب المثل های این سه زبان باشد.
در خاتمه پیشنهاد میشود در موضوعات زیر نیز تحقیق شود:
1- ضرب المثل هایی که اشتراک لفظی دارند. 2- ضرب المثل هایی که اشتراک معنوی دارند.
3- ضرب المثل هایی که اشتراک لفظی و معنوی دارند. 4- ضرب المثل های متضاد
المقدمه
» ویضرِبُ اللهُ الأمثالَ للناس و الله علی کل شیء قدیرٌ«[1]
لا یختلف اثنان فی أن اللغه تحظی بدور وافر لایجاد العلاقات و الأواصر الودیه فی العصر الذی یسمی بعصر العولمه ، فإن اللغه تلعب دورا کبیرا فی هذا العصر، کما تعتبر الترجمه بین اللغات المختلفه من الأمور التی لغت انتباه کافه الناس.
یکوِّن المثل جزءً من هیکلیه اللغه و الذی یصعب ترجمته علی جمیع المترجمین فی لغاتهم المتنوعه هذا الان الترجمه الحرفیه لا تحل مشکله ترجمه الأمثال بل یتوجب علی المترجم أن یعثر علی مقابل الأمثال فی کله لغه ، الأمر الذی یحتاج إلی دراسات و مقارنات علمیه بین الأمثال و الذی یجعل هذه الرساله آن تدخل فی اطار فن الترجمه .
إنّ الرساله هذه تحمل عنوان »الأمثال دراسه و مقارنه بین اللغات الثلاث: العربیه ، الفارسیه ، و الإنکلیزیه « فقد سرّنی کثیرا أن اشتغلت بدراسه الأمثال کدراسه جامعیه إذ یرجع اتصالی بالأمثال و مباحثها إلی عهد دراستی فی دور اللیسانس، فهذا الاتصال ترک فیّ أثرا عمیقا لما أحسستُ فی نفسی میلا و رغبه إلی جمع الأمثال و مقارنتها.
ارتأینا تقسیم هذه الرساله إلی تمهید و قسمین.
إن التمهید یشمل تعریف المثل و تاریخه کما یقدّم بصوره موجزه مصنفات الأمثال و خصائصها فی اللغه العربیه .
یشغلُ الباب الأول حیّزا کبیرا من هذه الرساله حیث ورد فیه المشترک من الأمثال بین اللغات الثلاث.
یتناول الباب الثانی، الأمثال الوارده فی الکتب المقدسه و الدینیه و التی تتّبع منهج الخیر و الصواب.
فلا أدّعی هنا أننی جئتُ بماهوبریء من العثرات و الزلات، لأن الکمال لیس إلالله وحده، ولکننی أقول قدبذلتُ فی هذا الطریق جهد نفسی و بحثت عن الأمثال و مباحثها بکل إخلاص.
و ها أنا أقدِّم ما تیسّرلی، و من الله التوفیق و علیه التکلان.
التمهید
»إنّی رأیتُ أنَّه لایکتب إنسانٌ کتابا فی یومه إلا قال فی غده: لوغُیِّر هذا لکان أحسنَ. و لوزیدَ کذا لکان یُسْتحسَنُ. ولوُ قدِّم هذا لکان أفضلَ و لوتُرک هذا لکان أجملَ، و هذا مِن أعظمِ العِبَرِ. و هو دلیلٌ علی استیلاءِ النقصِ علی جمله ِ البشر«. العِماد الأصبهانّی.
بما أنّ المثل تمخّضَ عن نبذه من خبرات الشعوب و ثقافاتهم السامیه فمن الأحسن أنْ نعرِّف الثقافه فی البدایه . فإنّ الثقافه کما یعرّفها کروبرهی» تشمل الکلام، والعلوم، و المعتقدات، و الأدب ، و الفن، و الآمال، و القوانین التی نتعلمها من القدماء، حیث نستطیع أن نضیف إلیها أشیاء جدیده .«[1]
لاشک أن اللغه تصدر من الثقافه حیث تعتبر من الأجزاء الرئیسه لتکوینها، کما أن المثل فرعٌ من فروع الأدب فی کل لغه و الذی یجعلُ الکلامَ أن یتزین و یزدادَ جمالا و معنی، ذلک لانّ المثل کما یقول دوریفارول: »خبره جمیع الشعوب، و نتیجه التفکیر السلیم لجمیع العصور، اخُتزِل إلی صیغه مصغّره «.[2]
تعریف المثل
»مِثْل: کلمه تسویه ، یقال: هذا مِثْله و مَثَله، کما یقال شِبهه و شَبَهه، یقال: مِثل و مَثل و شِبه و شَبَه بمعنی واحد. والمَثَل : الشیء الذی یُضرب لشیء مثلا فیجعل مثله، وفی الصحاح: مایضرب به من الأمثال.«[3]
یقول صاحب جمهره الأمثال:»أصل المثل التماثل بین الشیئین فی الکلام کقولهم: »کماتدین تدان« و هو من قولک: هذا مِثل الشیء و مثله، کما تقول شِبهه و شَبهه، ثم جَعَل کلَّ حکمه سائره مثلا و قد یأتی القائلُ بمایَحُسن أن یتمثل به إلا أنه لایتفق أن یسیر فلا یکون مثلا.«[4]
أما المثل فی الامصطلح الأدبی کمایعرّفه عبدالمجید قطامش فهو »ذلک الفن من الکلام الذی یتمیز بخصائص و مقومات، تجعله جنسا من الأجناس الأدبیه قائما بذاته و قسیما للشعر و الخطابه و القصه و المقامه و الرساله و …«[5]
ویمکننا بعد استقراء هذه التعریفات أن نقول: إنه قول موجز، سائرٌ صائبُ المعنی و الذی یعتمد علی تشبیه حاله بحاله أخری.
أنواع المثل العربی
یعتقد الدکتور قطامش أن المثل العربی ینقسم إلی ثلاثه أقسام و هی: المثل الموجز، و المثل القیاسی، والمثل الخرافیّ.[6]
المثل الموجز أنه کلام سائر موجز یقوم علی أساس التشبیه و یشمل هذا النوع من المثل، الحکم و المواعظ القصار التی یتداولها الناس و شاع استعمالها حتی صارت أمثالا، و علی سبیل المثال نشیر إلی الأمثال التالیه : » الصدق منجاه ٌ «، »الصبر مفتاحُ الفرج« ، »الحبّ أعمی« و …
المثل القیاسی: و هو استعاره تمثیلیه ، تستعار فیها الألفاظ الموضوعه للمشبه به للمشبه و التی تعتمد علی توضیح فکره أو برهنه علیها عن طریق التمثیل و المقارنه ، و نستطیع أن نذکر من هذا النوع من المثل: »مثل جلیس السوء کالقین إلا یحرق ثوبک بِشَرَره، یؤذیک بدُخانه« و »مثل النَّعامه لاطیرٌ و لاجملٌ«
المثل الخرافی: و هذا یشمل الأمثال التی جرتْ علی ألسنه الحیوانات أو الأمثال التی صدرتْ عن القصص الخرافیه و منها: »ذهب الحمارُ یطلب قرنین فعاد مصلوم الأذنین« و »کالغراب و الذئب« و …
مصنفات الأمثال العربیه
لاشک أن العرب فی جاهلیتهم کانوا یتمتعون بالحکم و الأمثال کماکانوا یحظون بالأشعار، و إذا کان لهم شعر ممتاز و فاخر، فلابدّ أن تکون عندهم ثقافه و فکره متقدمه و التی تدلّ علی وجود الحکم لدیهم، و معروف أن الحکمه إذا شاعت بین الناس أصبحت مثلا.
وها هنا نقدم قائمه ً من کتب الأمثال التی ذکرها قطامش[7].
ملخص تاریخی
لکتب الأمثال العربیه [8]
کتاب الأمثال لصحار بن عیاش (نحو 40 ه).
کتاب الأمثال لعبید بن شریه (67 ه).
کتاب الأمثال لعلاقه بن کرشم (؟).
کتاب الأمثال لأبی عمروبن العلاء (مابین 154، 159 ه).
کتاب الأمثال للشرقی بن القطامی (158 ه).
* کتاب الأمثال للمفضل بن محمد الضبی (170 ه).
کتاب الأمثال لیونس بن حبیب (183 ه).
* کتاب الأمثال لمؤرج السدوسی (195 ه).
کتاب الأمثال للنضر بن شمیل (مابین 203، 204 ه).
کتاب الامثال لأبی عبیده معمر بن المثنی (مابین 207، 213 ه).
کتاب الأمثال لأبی زید الأنصاری (مابین 214، 216 ه).
کتاب الأمثال للأصمعی (مابین 210، 217 ه).
کتاب الأمثال لعلی بن حازم اللحیانی (215 ه).
کتاب الأمثال لسعدان بن المبارک الضریر (220 ه).
* کتاب الأمثال لأبی عبید القاسم بن سلام (224 ه).
کتاب تفسیر الأمثال لابن الأعرابی (مابین 230، 232 ه).
کتاب الأمثال للتوزی (مابین 230، 238 ه).
کتاب الأمثال لابن السکیت (مابین 244. 246 ه).
کتاب الأمثال لمحمد ابن حبیب (245 ه).
کتاب الأمثال للزیادی (249ه).
* کتاب الأمثال لأبی عکرمه الضبی(250 ه).
کتاب الأمثال للجاحظ (255 ه).
کتاب الأمثال لشمر بن حمدویه (255 ه).
کتاب الأمثال لابن قتیبه (مابین 270، 276 ه).
کتاب الأمثال لأبی الهیثم الرازی (نحو 279 ه).
کتاب الأمثال للبرقی (274 ه).
* کتاب الأمثال لثعلب (291 ه).
کتاب الفاخر للمفضل بن سلمه (291 ه).
کتاب الأمثال للقاسم بن محمد بن بشار الأنباری (305 ه).
کتاب الأمثال لنفطویه (323 ه).
* کتاب الزاهر لابن الأنباری (مابین 327، 328 ه).
کتاب الأمثال لأبی الفضل المنذری (329ه).
کتاب جامع الأمثال للقمی (فی حدود 350 ه).
* کتاب الدره الفاخره لحمزه الاصبهانی (نحو 351 ه).
کتاب الأمثال للاصطخری (؟).
کتاب الحکم و الأمثال لأبی أحمد العسکری (382 ه).
کتاب الأمثال للخالع (388 ه).
کتاب الأمثال لأبی الندی الغندجانی (؟).
* کتاب جمهره الأمثال لأبی هلال العسکری (نحو 395ه).
* کتاب مجمع الأمثال للمیدانی (518 ه).
*کتاب المستقصی فی أمثال العرب للزمخشری (538 ه).
الأطوار التاریخیه للأمثال العربیه
الأمثال القدیمه : و نقصد تلک الأمثال التی وردت عن العرب فی العصور الجاهلیه و صدر الإسلام و عصر بنی أمیّه .[9]
الأمثال الجاهلیه : تُحدَّدُ بالنظر إلی قائل المثل و تعیین الحادثه التی تتصل بالمثل فعلی سبیل المثال نجد عددا کثیرا من الأمثال التی تنسب إلی لقمان العادی، أوأکثم بن صیفی أو عامر بن الظّرب، أو هند بنت الخسّ، أو أوس بن الحارثه ، أوغیره هؤلاء من رجال العصر الجاهلی.
الأمثال الإسلامیه : و نقصد بها تلک الأمثال التی وردت من القرآن الکریم و الرسول (ص) وأئمه الهدی (ع) و الصحابه و التابعین.
القرآن الکریم:
إذا کان القرآن الکریم مشتملا علی عدد کثیر من الأمثال فإنه من جهه أخری قدساهم فی استحداثِ الأمثال العربیه ِ التی استشفّها العربُ مِن معانی القرآنِ السامیه ِ. و فیمایلی نشیر إلی بعض هذه الأمثال: »أتبّ من أبی لهب«[10] أی أخسَرُ أخذ من قوله تعالی: »تبّتْ یدا أبی لَهَب«[11]، و التباب: الخسار و الهلاک.
»أخسر من حماله الحطب«[12] ، حماله الحَطَب هی أمّ جمیل، أخت أبی سفیان بن حرب و امرأه أبی لهب المذکور فی سوره المَسَد، و المثل مأخوذ من قوله تعالی: »وَامْرأتُهُ حماله َ الحطب«.[13]
أهم الخصائص الفنیه
1- الإیجاز: لاشکّ أن المثل أوجز من سائر الکلام، إذ هو کلمات بسیطه تعبّر عن معان کبیره و التی تشیر إلی أحداث اجتماعیه و تاریخیه و سیاسیه ضمن مفرداتها الیسیره الوجیزه .
2- إصابه المعنی: تَمَخَّضَ الأمثالُ نتیجه ً للتجارب و الأفکار و التاملات الکثیره علی مدی القرون و من ثم، تتسم دائماً بصدق المعنی و الواقعیه .
3- التشبیه: المثل من أسالیب الاستعاره التمثیلیه التی أساسها تشبیه حاله بحاله أخری ، ولولا هذا التشبیهُ لماکان المثلُ محققا.
و خلاصه ُ القولِ أنَّ الأمثالَ مرآه ٌ لحیاه الشعوب و معبرِّه ٌ عن تاریخهم و ثقافتهم و التی تمتاز علی غالبیتها، بالدقّه و الإیجاز و متانه السبک و سلامه المفردات.
إرشادات عامّه
إنّ الأمثال العربیه الوارده فی هذه الرساله مرتبه ٌ ترتیبا ألفبائیّا وَفْقَ الحروف الأولی للکلمات.
تعتبر الأمثال العربیه الوارده فی هذه الرساله فرائد من الأمثال فی اللغه العربیه الفصحی.
قد تمّ ذکر مصدر المثل العربی و توضیحه وَفْقَ الحروف الأولی للکلمات لذلک لم یُذْکر توضیح الأمثال المترادفه و مصادرها إلا عند مجیئها أمثالا أصلیه .
اقتصرتْ الرموز علی مایلی:
ج: المجلّد
را: راجِعْ (المثل المذکور فی الباب الأول)
+را: راجِعْ (المثل المذکور فی الباب الثانی)
م.ن: المصدر نفسه (و یقصدبه المصدر الذی سبق ذکرُهُ أخیرا فی تلک اللغه .
ص: الصفحه
P: page (الصفحه)
الباب الأول
الأمثال المشترکه بین اللغات:
العربیه ، و الفارسیه والإنکیزیه .
- آبَ و قِدْحُ الفَوزَه ِ الَمنیحُ[1]:
المنیح مِن قداح المیسر: ما لانصیب له. یضرب لمن رجع خائبا
را: عاد صفرالیدین
2- آخِ الأکفاءَ وداهِنِ الأعداءَ[2]:
مثله: المداراه قوام المعاشره - خالصِ المؤمنَ و خالقِ الفاجرَ- دارِ الجارَ و لوجارَ- نصفُ العقلِ مداراه ٌ الناسِ- نصفُ العقلِ بعد الإیمان بالله مداراه ُ الناس- إذا عَزَّ أخوک فَهُنْ- إذا کنتَ سندانا فاصبر، و إذا کنت مطرقه ً فأوجِعْ-
آسایش دو گیتی تفسیراین دو حرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا (حافظ)
رادمردی مرد دانی چیست با هنر تر ز خلق دانی کیست؟
آنکه با دوستان تواند ساخت و آنکه با دشمنان تواند زیست (ایلاقی)
در گنج معیشت سازگاری است کلید باب جنت بردباری است (ناصرخسرو)
مدارا خرد را برادر بود خرد بر سر دانش افسر بود[3]
A laissez passer policy.
Hold a middling position.
Steer a middle course.[4]
3- آخِرُها أقلُّها شُربا[5]:
یری أصلُه فی سقی الإبل لأن آخرها یرد و قد نزِف الحوضُ أی مَن تأخّر ربما صادفَ نَفادَ الماءِ فکُنْ أوّلَ من یُورد.
را: الحرکه برکه
4- آکُلُ لحمی و أدَعُهُ لآکلٍ[6]:
یُرادبه به نصرُ القریب علی الأجنبی و إن کان بینک و بین القریب هِناتٌ
را: الرائد …
5- آکِلٌ و شاربٌ وَ مِن الهمّ فارغٌ [7]:
بخور و بخواب کار من است، الله نگهدار من است.[8]
خدا یار تنبلهاست * خدایار شلختهاست.[9]
A lazy man will live the longest.[10]
6- اِبدأهم بالصّراخ یفرّوا[11]:
یُضرب لمن باشر خصمَهُ بالصراخ و الصَّخَب بقصد إیقاع الخوف فی قلبه کی ینهزمَ من المواجهه .
را: خذه بالموت …
7- الإبره ُ تکسو الناسَ و إستُها عاریه ُ[12].
را: کالإبره …
8- أبغِضْ بغیضَک هونا ما [13]:
البغیض، بمعنی المبغض کالحکیم بمعنی المحکم. هونا أی قلیلا صفه مصدر أی بغضا هونا غیر مستقصی فیه، و مازائده -
چوبه گشتی طبیب از خود میازار چراغ از بهر تاریکی نگه دار (سعدی)
چو میوه سیر خوردی شاخه مشکن (سعدی)* در دعوا دستی هم برای آشتی نگه دار.[14]
Honor a physicion before thou hast need of him.[15]
9- أبْغَضُ مِن ریح السَّذاب الی الحیّات (أومن وجوه التجار یوم الکساد)[16]
را: فرّمن الموت… را: فرّمن المطر
10- أبغضُ مِن الشیبِ الی الغَوانی[17]
زن جوان را اگر تیری در پهلو نشیند به که پیری (سعدی)* شوی زن جوان اگر پیر بود چون پیر بود دلگیر بود * آری مثل است این که گویند زنان در پهلوی زن تیر به از پیر بود.[18]
A young maid married to an old man is like a new house touched with old straw.[19]
را: فرّ من الموت …
11- اِبنُ الأیام[20]:
یُضرب هذا المثلُ لِمَن جرَّبَ الحیاه َ و خَبَّرها علما و مجالده .
مثله: عَلِمَ من أین تُؤْکَل الکَتِف- إنّه لَیعلم مِن أینَ تؤکل الکتفُ-
همه فن حریف است* سرد و گرم روزگار را چشیده *
To experience the ups and downs of life.[21]
He has a knock of every art.[22]
12- ابنُ الحلالِ عند ذِکرهِ یُبانُ[23]:
حلال زاده است.
Speak of the angels, you hear tha sound of their wings.[24]
13- اِبُنُه علی کتفه و هو یَطلبُهُ [25]
مثله: الشتاءُ علی قَرنی و العطشُ قَتَلنی- قد تُحمَلُ الماءُ الطهورُ علی ظهر البعیر و هوظمأن
آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم یار در خانه و ما گرد جهان می گردیم.
دوست در خانه وما گرد جهان می گردیم(سعدی)* سالها دل طلب از جام جم از ما می کرد
آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد (حافظ)* پیش پا بود آنچه ما را در نظر نایاب بود (بیدل)[26]
we seek water in the sea.[27]
14- أبی الحقینُ العِذْرَه َ [28]:
الحقین اللبن المحقون و العِذْرَه العذر. أصله أن رجلا ضاف قوما فاستسقاهم لبنا و عندهم لبن الحقین فی وطب، فاعتلوا علیه و اعتذروا فقال: أبی الحقین قبول العذر، أی إن هذا الحقینَ یکذبکم- یضرب لمن یعتذر کذبا و حقیقه الأمر لاعذرَله.
را: عذره أشدّ …
15- أبی یغزو أمّی تتحدّث[29]:
قیل إن رجلا قدم من الغزاه فأتاه جیرانه یسألونه عن الخبر فجعلت امرأته تقول: قَتَلَ من القوم کذا و هزم کذا و جرح فلانا فقال ابنها متعجبا: أبی یغزو امی تتحدّث.
را: ربّ ساعٍ …
16- أتاک رَیّان بِلَبَنِهِ (بِقَعْبٍ مِن لبن)[30]:
یضرب لمن یعطیک مافضل منه استغناءً لاکرما لکثره ما عنده-
مثله: فی سبیل الله سَرْجی و بَغْلی
روغن چراغ ریخته وقف امامزاده * تعارف آب حمامی کردن * تعارف شاه عبدالعظیمی کردن راه ضررش بسته است * آب از دریا بخشیدن.[31]
Make a virtue of necessity.
Make an empty or worthless compliment.[32]
17- اِتبَع الفرسَ لجامَها و الناقه َ زمامَها[33]:
یضرب للرجل یؤمر برد الصنیعه و إتمام الحاجه -
را: الأمور بخواتمها
18- أتَتْک بحائِنٍ رِجلاه[34]:
یضرب للرجل یسعی الی المکروه حتی یقع فیه-
را: کالباحث عن الشفره …
19- اِتَّسَعَ الخرقُ علی الرّاقعِ[35]:
إذا قد زاد الفساد حتی فات التلافی- الخَرق فی الشیء، وهی یَهی، اذا انخرق وأصله الضعف- و کل ذلک إنما یضرب لمن أفسد شیئا فیؤمر بإصلاحه فیعجز لشده الفساد و انتشار العیب و تفشیه-
هر چه رشتم پنبه شد * در جوانیم موی شد سپید * دهر پنبه کرد، چرخ هرچه رشت (قاآنیشیرازی)
My eake is dough.[36]
The die is cast.[37]
20- اِتَّسَعَ الفَتْقُ علی الراتقِ[38]:
الراتق: الذی یخیط الفتق، فیجمع طرفیه بالخیاطه- الرتق: الإغلاق
را: اتسع الخرق …
21- اِتَّقِ خیرَها بشرِّها و شرَّها بِخیرِها[39]:
الضمیر الی اللقطه و الضاله یجدها الرجل یقول دَعْ خیرها بسبب شرّها الذی یعقبها و قابلْ شرَّها بخیرها تجد شرها زائدا علی الخیر.
مثله: خُذْ هدَّیَتک و اکفنی بلیتک - رضیتُ من الغنیمه بالإیاب-
امیدوار بود آدمی به خیر کسان مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان (سعدی)[40]
از ما به خیر، از شما به سلامت * ما با تو نداریم سخن خیر و سلامت (حافظ)[41]
ترک کردیم خدمت و خلقت نه دیدار عرب، نه شیر شتر (سعدی)[42]
نه شیر شتر، نه دیدار عرب*
خوش است شیر شتر تشنگان بادیه را ولی به دیدار روی عرب نمی ارزد
I want neither his bounty nor his haughty manners.
If you can't say something nice about someone, don't say anything.[43]
22- اتَّقِ شرَّ مَن أحْسَنْتَ إلیه[44]
را: سَمِّن …
23- اِتَّقِ الصِّبیانَ لاتُصِبْک بِأَعْقائِها[45]:
الأعقاء جمیِ العِقی و هو ما یخرج من بطن المولود حین یولد-
را: لاتُرِ الصَّبیَّ …
24- اتَّقِ مَن رَفَعَک فَوقِ قَدْرِک[46]
آن که عیب تو گفت یار تو اوست و آن که پوشیده داشت مار تو اوست (اوحدی)
دوست آن است که بگریاند و دشمن آن است که بخنداند.[47]
Beware of the one who raises you above your worth.[48]
25- أتطلقنی و قد أطْعَمتُک مأدومی و أتیتُک باهِلا غیرَذات صرار.[49]
المأدوم: الإدام و هو کل ما یؤکل مع الخبز- الباهل: الناقه الطلیقه - غیرذات صرار: غیر مغطاه الضرع- و یحکی أن امرأه درید بن الصِّمَّه - الفارس الشاعر المشهور- قالته عندما أراد أن یطلقها فقالتْه إنکارا علی فعلتِهِ هذه-
را: أکلاوذمّا
26- أتمیمیا مرّه و قیسیا أخری[50]:
معناه: تکون مره من تمیم و مرّه أخری من قیس، و یضرب هذا المثل لمن یتکون حسب الواقع و المصالح حتی اشتبه سلوکه سلوک المنافقین، فهو یغیّر کلامه و موقفه ولایثبت علی حال واحده -
را: یهبّ مع …
27- أجْرِ الأمورَ علی أذْلالِها[51]
أی: علی وجوهها التی تصلح و تسهل و تتیسّر
را: ضَعِ الأمورَ …
28- احذَرِ الکلبَ الصامتَ و الماءَ الراکدَ[52]
را: تحت السواهی …
29- أحَرُّ مِن المرجلِ[53] (أومن الجمر)
کاسه ی گرمتر از آش که دید کیسه ی بیش تر از کان که شنید؟ (جامی)[54]
کرّه جلو افتاده تر از مادر است * کره خر از خریت پیش پیش مادر است * رجاله زپیش و شه ز دنبال آید*
The bowl is hotter than the broth.[55]
30- أحسِنْ الی مَن أساءَ
را: الأصاغر …
31- أحسِنْ الی النَّاسِ تستعبدْ قلوبَهم.[56]
مثله: بالبر تُستعبد القلوبُ- الناسُ عبدُالإحسان- الناسُ عبیدُ الإحسان- غَلَّ یداً مُطْلِقُها و استرقَّ رقبه ً معتقُها-
احسان همه خلق را نوازد آزادان را چو بنده سازد
با سگ چو سخا کند مجوسی سگ گربه شود به چاپلوسی (نظامی)
انسان بنده احسان است * به احسان توان کرد وحشی به قید (سعدی)[57]
Man is slave to favors.[58]
32- أحسنُ الخبرِ اِنعدامُ الخبرِ
بی خبری خوش خبری[59]
No news is good news.[60]
33- أحشُّک وَ تَروثنی[61]:
أحشُّک: أزورک بالحشیش و هو طعامُ الدواب- تروثنی: تبادلنی العطاء … و هو قذر الفرس- و هذا المثال: إنکار صاحب الفرس علی فرسه، معبِّرا عن سوء تعامله فصار المثلُ یُضرب لمقابله جمیلِ الإحسان بسوء الجزاء-
را: أکلا و ذمّا
34- اِحْفظْ ما فِی الوعاءِ بِشدِّ الوکاءِ[62]:
أی کُنْ أخاحَزْمٍ تثبِّتْ أمَرک- یُضرب فی الحث علی أخذ الأمر بالحزم-
مثله: ثوبُک لاتقعدْ تطیرُ به الریحُ - حفظُ ما فی الوعاءِ شدُّ الوکاءِ.
کار از محکم کاری عیب نمی کند * اول جای پایت را محکم کن بعد قدم بردار *
اگر خواهی که بر ریشت نخندند بفرما تا خرت محکم ببندند.[63]
Always have two strings to your bow.
There is no harm in being overcautious.[64]
35- أحقَدُ مِن جَمَل [65]
کینه ی شتری داشتن
To be permanently vindictive.[66]
36- أحَلُّ مِن لَبَنِ آدم (أومن ماء الفرات)[67]
حلال تر از شیر مادر * از شیر مادر پاک تر
More lawful even than what is natural.[68]
37- أحمقُ بَلَغَ (أوبِلْغٌ)[69]
را: استراح …
38- الأحمقُ مَن طالَ وَ طالَ عُنُقُه [70]
را: رأس کبیر …
39- أحولُ مِن أبی براقش[71]
أبوبراقیش طائر یتلوّن ألوانا مختلفه فی الیوم الواحد و هو مشتق من البرقشه و هی النقش
مثل بوقلمون صد رنگ عوض میکند * مثل پیاز هزار تا تو دارد و هزار تا.[72]
Sail with the wind.[73]