پایان نامه سقط و اسقاط جنین

فصل اول : کلیات

مقدمه

می­توان نظر مردم در جوامع مختلف را در مورد سقط جنین به سه دسته تقسیم کرد: دسته اول مخالفین سر سخت و سنتی (گروههای افراطی و به ظاهر مذهبی و ... ) و دسته دوم موافقین قوانین آزادی  سقط جنین (گروههای غیر مذهبی و زن محورو فیمینیستی و...) و دسته سوم کسانی که به سقط  جنین مشروط(فقهای شیعه و پزشکان متعهد و متخصص و...) معتقدند.

    مسأله سقط جنین جزء مسائلی است که در حیطه یک تخصص نمی گنجد و گروههای تخصصی زیادی روی آن کار می کنند و نظر می دهند از طرفی می­توان گفت که چون یک مسأله خاص و تخصصی است باید نظر متخصصین جامعه در مورد آن در نظر گرفته شود و نه اینکه خواص جامعه دنبال رو  نظر عوام  باشند. گروه­هایی که می توانند در مورد این امر دخالت نمایند از جمله علمای دینی , وکلا , پزشکان , متخصصین آسیبهای اجتماعی و... می باشند . در دین اسلام علمای مذهب با  متخصصین متعهد در مورد سقط جنین در موارد جواز آن تقریبا همفکر می باشند ؛  یعنی می توان گفت که بر خلاف مذاهب دیگری که مخالف  سقط جنین هستند  فقه شیعه معتقد به سقط مشروط می باشد .  در اینجا لازم است بگوییم  که هر دو گروهی که معتقد به منع مطلق  سقط جنین و آزادی مطلق سقط جنین می باشند به بیراهه می روند چرا که اگر منصفانه و با دید حق بین  به این موضوع نگاه کنیم  حرف گروه اول غیر منطقی است و حداقل هیچ مرجع ادیان خدایی و حتی هیچ پزشکی در جهان آن را قبول ندارد (و اگر قبول داشتند بدون شک بایستی به فهم آنهااز دین و  علم پزشکی شک کرد) چون مسأله در مان را هم رد می کنند و جان مادر را به خطر می اندازند. و گروه دوم  اخلاق بشری  را زیر پا می گذارند تا از آزادی حیوانی خود دفاع کنند!

    از نظر اسلامی روح پس از 4 ماهگی در بدن جنین وارد می شود و این از نظر فقه شیعه یک مرز کاملا مشخص می باشد یعنی وقتی که به مسأله دیه جنین  رجوع می کنیم می بینیم که در بعد از چهار ماهگی برای مرگ  جنین  دیه یک فرد بالغ کامل محسوب می شود و با  قبل آن یک تفاوت فاحش دارد و سقط آن بدون هیچ توجیه و مجوز  یعنی کشتن مظلوم ترین انسانی که هیچ قدرت دفاعی از خود ندارد و این موضوع را هیچ مرامی جایز نمی شمارد و ظلمی آشکار می باشد.

   بنابر این تصمیم گیری در مورد داشتن یا نداشتن بچه باید پیش از حاملگی انجام شود نه بعد از آن.با وجود این گاهی به این امر توجهی نگردیده و زوجین بجای انتخاب روشی مناسب برای جلوگیری از بچه دار شدن، بعد از انعقاد نطفه مبادرت به سقط عمدی جنین خود می نمایند.

    معمولا سقط جنین که درسطح جهان رو به افزایش است به دلایلی چون تنظیم خانواده ، مخفی نمودن روابط جنسی ممنوع یا نامشروع قبل از ازدواج رسمی و قانونی ، گریز از بارداری ناخواسته ، هتک ناموس و مواردی از این قبیل واقع می شود .

ادیان مختلف نیز سقط جنین را بجز در موارد استثنائی ممنوع می دانند . این اعتقادات مذهبی، قوانین و مقررات  سقط جنین را تحت تاثیر خود قرار داد و به همین دلیل قانونگذاران کشورهای مختلف سقط جنین را ممنوع و برای آن مجازاتی تعیین کرده اند. در برخی از ادیان پیش از اسلام نیز سقط جنین گناهی بس عظیم تلقی می شد و برای زنی که مبادرت به این عمل می کرد ، عقوبت سختی در نظر می گرفتند  .

  اما به نظر می رسد که در عصر حاضر این مسأله به خاطر ترویج و تشویق برای کنترل جمعیت و همچنین ازدیاد بی بند و باریهای جنسی از قبح آن کاسته شده است ؛البته اسلام با کنترل جمعیت در مواردی که به مصلحت نظام اسلامی باشد  مخالف نیست اما این کنترل باید قبل از انعقاد نطفه و استقرار آن در رحم صورت گیرد.

  کوتاه سخن اینکه به طور کلی فقهای شیعه در حالت عادی و بدون هیچ مجوز عقلی و شرعی حکم به جواز سقط جنین نداده اند و میان مرحله نطفه و یا مراحل بعدی به لحاظ حکم تکلیفی تمایزی وجود ندارد هر چند به لحاظ حکم وضعی و مقادیر دیه و دفن کفن و...تفاوت وجود دارد که در این مجال به بررسی تفصیلی موضوع می پردازیم و از بذل عنایات دو استاد بزرگوارم حجج اسلام حاج آقا رحمانی و حاج اقا فاضلی نهایت تشکر را دارم.  

2-تاریخچه بحث:

     «... من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکأنّما قتل الناس جمیعاً و من احیاها فکأنّما احیا الناس جمیعاً...» (مائده، 32). هر کس انسانی را بدون حق قصاص یا بی آنکه فساد و فتنه ای در زمین کند، به قتل برساند مثل آن است که همه مردم را کشته و هر که نفسی را حیات بخشد مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.

   مسأله سقط جنین در میان همه جوامع از زمان های اولیه تاکنون مطرح بوده ، و علل گوناگونی منجر به این امر می شده است . لکن در جامعه ، بسته به شرایط زمانی و مکانی و طرز تفکرات افراد آن نتایج متفاوتی را به همراه داشته است . در زمانی این مسأله کاملاً مشروع شناخته می شده و زمانی دیگر  با مرتکب این عمل به جدیّت برخورد شده است . همان طور که قبلاً نیز ذکر شد شرایط محیطی جامعه مورد نظر در تعیین نوع برخورد با مسأله سقط جنین بی تأثیر نبوده است .

از دیدگاه اسلام نیز حیات انسان در دوران جنینی و حتی قبل از تشکیل نطفه مورد توجه قرار گرفته است. به طوری که توصیه می کند، در انتخاب همسر، کیفیت ارتباط جنسی و به نوع رفتار در دوران بارداری توجه شود؛  تا موجب نسلی صالح و تولد نوزادی سالم گردد. در این نگرش، جنین شخصیتی بالقوه و دارای استعداد انسانیت و پیمودن مراحل تکامل انسانی بوده و مانند سایر انسان ها دارای حقوقی از جمله حق حیات است. بنابراین سلب حیات از وی به صورت اسقاط جنین در موارد محدود، جرم محسوب می شود و مرتکب آن مستحق مجازات است؛ چرا که موجودیت انسان از زمان پیوند دو سلول جنسی اولیه آغاز می گردد و از بین بردن آن در هر مرحله ای، با توجه به آیه قرآن کریم (مائده، 32) نابودی انسانیت به شمار می آید.

این مسأله در طول تاریخ توجه بسیاری از فقهای اندیشمند، به خصوص کسانی که مطالبی را با این عنوان موضوعی بررسی کرده اند ؛ به خود معطوف داشته است. که به عنوان نمونه مواردی ذکر میشود:

- علامه حلی در تبصره المتعلمین ، فصل یازدهم ، تحت عنوان دیه جنین ؛

- آیت اللّه نجفی در جواهر الکلام ، فصل چهارم ، جلد 43 ، تحت عنوان لواحق دیات ؛

-  محقق حلی در جلد چهارم کتاب شرایع السلام فی مسائل الحلال و الحرام ، تحت عنوان لواحق دیات

-  شیخ طوسی نیز در کتاب مبسوط ، جلد هفتم ؛ مستقیماً به ذکر مراحل مختلف حمل و میزان مجازات هر یک اکتفا کرده

- آیت اللّه العظمی خویی در مبانی تکمله المنهاج در مسأله 379 ، جلد دوم ، تحت عنوان دیه حمل ؛

-  حضرت امام خمینی ( ره ) در تحریر الوسیله ، جلد دوم ، در مبحث دیات ، تحت عنوان لواحق دیات ؛

- صاحب ایضاح الفوائد در جلد چهارم ، کتاب دیات ، فصل پنجم ، تحت عنوان دیه جنین ؛

......

    شهید ثانی از فقهایی است که در اثر معروف خود – شرح لمعه – ذیل مبحث توابع ، قبل از ورود به بیان میزان دیه حالات مختلف حمل ، را ذکر کرده و به تناسب انها مطالبی را بیان کرده اند.

اکنون چند کتابی که در دوران معاصر  مختص این موضوع نوشته شده بیان میگردد:

1 – شیخ محمد قائینی در کتاب المسائل الفقهیه ج 1 مباحث استدلالی فقهی را در این مورد بیان داشته است.

2- محمد ، محمدی ری شهری ، در کتابی به نام دانش نامه احادیث پزشکی با ترجمه حسین صابری ، مباحثی در مورد سقط جنین جمع آوری نموده و در سال 1386 توسط انتشارات ناشر سازمان چاپ و نشر دار الحدیث به چاپ رسیده است .

-علی اکبر سیحون در سال 1332 از دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه ، پایان نامه ای تحت عنوان سقط جنین از نظر جزائی و فقهی نوشته است .

4-سقط جنین در قانون مجازات اسلامی عنوان مقاله ای است که توسط رضا نوری در سال 1371 در شماره پنج مجله حقوق قضایی دادگستری به چاپ رسیده است .

5-قبله ای ، خلیل ، در فصلنامه دیدگاههای حقوقی ، نشریه دانشکده علوم قضائی و خدمات اداری، مقاله ای تحت عنوان بررسی احکام فقهی و حقوقی اسقاط جنین در شماره سوم و در سال 1375 چاپ نموده است .

6-احمد مظفری ،شهرویور1387، در ماهنامه دادرسی، شماره سوم، مقاله ای تحت عنوان بررسی جرم سقطجنین در حقوق ایران به چاب رسانده است

-دفتر تبلیغات اسلامی شیعه خراسان رضوی ، در رابطه با مسائل مستحدثه سقط جنین  و ... تحت   

عنوان « مسائل مستحدثه پزشکی » به رشته تحریر در آورده و در سال 1384 ، بوستان کتاب قم آن را

منتشر کرد .

8-محمد هادی طلعتی ، کتابی تحت عنوان رشد جمعیت ، تنظیم خانواده و سقط جنین در سال 1383 توسط موسسه بوستان قم ( حوزه علمیه ) به چاپ رسانده است .

9 -هوشنگ ، شامبیاتی در کتابی تحت عنوان حقوق کیفری اختصاصی ، جرائم علیه اشخاص ، مباحث مفصلی در مورد سقط جنین و ... آورده است .

10-حسین قلی ، حسنی نژاد ، مقاله ای تحت عنوان حمایت از حقوق حمل در آمریکا و ایران در مجله کانون وکلا در شماره های هشتم و نهم در سال 1381 به چاپ رسانده است .

و در بیشتر کتب حدیثی وفقهی در بابهای مختلف مثل دیه و جنایت و ارث وقتل و چند باب فقهی دیگر به صورت موردی بحثهای فراوانی انجام یافته است.

3-روش تحقیق :

          به طور کلی ، روش تحقیق ، موضوع بررسی فقهی و حقوقی به روش کتابخانه ای کیفی و به صورت تحلیل فقهی است که در قلمرو کتابخانه ای انجام پذیرفته است .

4-محدودیت های تحقیق :

          با توجه به اینکه در نظریات مشهور فقهی ، تنها درباره سقط جنین برای نجات جان مادر و یا تهدید سلامت جانی مادر و یا در مورد دیه آن بحث شده است و به همین نحو ، در مباحث حقوقی نیز بیش از این به بحث گذاشته نشده است لذا واضح است که محدودیت های بسیاری در زمینه آن وجود داشته باشد که به طور طبیعی در سرنوشت این تحقیق و پایان نامه بی تأثیر نبوده است . همین امر باعث شده تا نگارنده ، با توجه به امکانات محدود به مشکلات عدیده ای برخورد نماید ،  از جمله آنها ، می توان به فقدان تمکن مالی جهت خرید منابع فقهی مادر و اصلی و عدم همکاری لازم و مناسب کتابخانه ها در رابطه با تأمین منابع و مأخذ و همچنین عدم وجود مباحث تفصیلی در منابع فقهی جز مباحثی ، در مورد دیه سقط جنین و سقط جنین برای نجات جان مادر ، و نیز جدید بودن بحث اشاره کرد

5-انگیزه انتخاب موضوع و ضرورت بحث در باره آن

موضوع سقط جنین به نظر می رسد که در زمان فعلی به دلایل مختلف روز به روز از قبح آن کاسته شده و مسائلی مثل کنترل جمعیت و تبلیغ فرزند کمتر زندگی بهتر و تنظیم خانواده ها ،و شاید یکی از علتهای کمتر شدن قبح این عمل کمتر پرداختن به آن و عوارض فقهی این قضیه و اینکه در واقع قتل مظلوم ترین شخصی که هیچ قدرت دفاعی برای حفظ جان خود ندارد می باشد،, بدیهی است که با بررسی و تحقیق و بحث در باره این موضوع  ,اولا مردم جامعه متوجه مقدار قبح این عمل می شوند و اینکه گرفتن حق حیات از یک شخص که از اولیات حقوق طبیعی انسان می باشد چقدر زشت و ناپسند است و ثانیا  ,با بررسی عوارض فقهی موضوع مثل بحث (دیه و ارث وقصاص و....) اهمیت موضوع بالا می رود. اینها هدف و انگیزه اصلی برای انتخاب این موضوع بوده که امیدواریم با بحث و بررسی بتوانیم قدمی چند در راستای ارتقای معرفت جامعه در مورد این ناهنجاری اخلاقی و عملی برداریم و همچنین با بررسی موارد جواز این موضوع که نجات فردی دیگر (مادر) از مرگ حتمی و یا دیگر مواردی که در متن تحقیق مورد بررسی قرار میگیرد ، بتوانیم  برخوردی منطقی و صحیح با این قضیه در جامعه اسلامی ملاحظه کنیم.

   لازم است  بدانیم که در جهان فعلی کسانی هستند که ادعای حقوق بشر و دمکراسی و دیگر مسائلی که از انها بوی انسانیت و دفاع از حقوق بشر میاید را دارند اما درواقع شعارهای توخالی محض میباشند زیرا همانها حقوق مسلم انسانها را زیر پا گذارده و حق حیات را از بسیاری از جوامع انسانی براحتی می گیرند.

   جالب تر آنکه دین مبین اسلام را به خشونت و انواع تهمت های ناروای دیگر متهم می کنند در حالی که در برخی از همان جوامع بسیاری از رشنفکرانشان براحتی عمل سقط جنین را جایز شمرده و هیچ محدودیتی برای آن قائل نیستند یعنی در واقع جنین را به دیده انسانی که حق حیات دارد نمی بینند و حتی برخی در حالیکه جنین را موجودی زنده می پندارند و  از اولیات تمامی موجودات زنده داشتن حق حیات است آنرا براحتی سلب می کنند.

   حال این افکار غیر انسانی را مقایسه کنیم با دیدگاهای مترقی اسلام که جنین انسان سهل است بلکه برای جنین حیوانات هم احترام خاصی قائل شده و برای هرکدام از حالات جنین انسان و حتی حیوان دیه مشخصی قرار داده و این عمل غیر انسانی و غیر اخلاقی را جز در مواردی که مصلحت مهمتری در میان باشد جایز نمی شمارد و برای نطفه منعقد شده در رحم مادر

احکام بخصوصی قائل شده که اگر تمامی انسان شناسان دنیا هم جمع بشونند نظائر ان را نمی توانند بنگارند ؛ زیرا همه این قوانین از وجودی سرچشمه  دارند که خالق انسان وتمامی موجودات می باشد.

   با توجه به اینکه سقط جنین  موضوع کاربردی مبتلابه جامعه و زندگی کنونی می باشد لذا تحقیق و برسی زوایای این امر ضروری و مهم به نظر می رسد مخصوصا در عصری که دست یازیدن به حربه سقط جنین به منظور کنترل افزایش جمعیت و نیز کنترل زاد و ولد و روابط نامشروع و....، ازدیاد یافته است.

6- لفظ سقط و جنین در کتب معاجم:

سَقَطَ-سُقُوطاً و مَسْقَطاً: افتادن بر روى زمین‏ [1]              

سَقَطَ الولدُ من بطن امِّهِ: بچه از شکم مادر بیرون شد،- فى الکَلَامِ: در سخن اشتباه کرد،

«سَقَطَ مِنْ عینی»: نزد من بى اهمیت شد و از چشمم افتاد.

السُّقْط-

بچه ناتمام که از شکم افتاده یا بچه‏اى که از شکم مادر مُرده بیرون آید.

سقط:

سقوط: افتادن «أَلا فِی الْفِتْنَه ِ [2]سَقَطُوا ...» توبه: 49. اسقاط ساقط کردن است «أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ کَما زَعَمْتَ عَلَیْنا کِسَفاً ...» اسراء: (92 یا آسمان را چنانکه پنداشته‏اى پاره پاره روى ما بیافکنى. مساقطه نیز ساقط کردن است در اقرب از بعضى نقل شده که پى در پى بودن در آن مراد است)

 «تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا» مریم:

 بر تو خرماى تازه می افکند.

 «وَ لَمَّا (سُقِطَ) فِی أَیْدِیهِمْ وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قالُوا لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنا رَبُّنا وَ یَغْفِرْ لَنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ»

 اعراف: 149.

و السقط (بتثلیث السین): الجنین ذکرا کان أو أنثى، یسقط قبل تمامه و هو مستبین الخلق- و قد ذکر فی ماده (السّقط). [3]

خلاصه اینکه:سقط به جنین مذکر و مونث اطلاق می شود قبل از اینکه خلقت آن تمام شود.