روش تحقیق نقش و تأثیر بازی بر رشد کودکان

چکیده

حضرت علی (ع) فرموده اند : (( هرکس کودکی دارد باید برای او کودک شود. ))

بازی یکی از فعالیت هایی است که کودکان در همه جای دنیا که باشند جدای از نژاد، فرهنگ و ملت گوناگون خود به آن می پردازند و از اثرات سازنده ی آن سود می برند. همچنین بازی در زندگی کودکان نقش اساسی و مهمی دارد ودگرگونی ها و تحولات قابل توجهی در جسم،روح،عواطف،شخصیت،خلاقیت و....... آنان پدید می آورد . بازی وسیله ی طبیعی کودک برای بیان واظهار "خود " است .آدلر روانشناس معروف می گوید : هرگز نباید به بازیها به عنوان روشی برای وقت کشی نگاه کرد .

  در این مقاله بعد از بیان مقدمه ، به اهمیت و ضرورت بازی از دیدگاه چند دانشمند و روانشناس پرداخته شده است . بازی یک وسیله ی مناسب  برای رشد همه جانبه ی کودکان است و نمی توان فقط به یک جنبه ی آن اشاره کرد بلکه همه جوانب رشد بازی با هم عجین است لذا در این مقاله به جنبه های مختلف اثرات بازی بر رشد همه جانبه ی کودکان پرداخته شده است .

بازی از دیدگاه اسلا م وچند روانشناس و دانشمند بررسی شده است  .

 ارزش و اهمیت بازی از نظر دینی و مذهبی ، عاطفی و روانی ، جسمانی ، شناختی ، اخلاقی و معنوی ، اجتماعی ، آموزشی ، شکوفایی شخصیت وکنجکاوی ، ارزش درمانی و تربیتی پرداخته شده است . انواع بازی و عوامل موثر در آن  و فعال کردن کودک توسط آموزگاران بوسیله بازی بررسی شده است .

به دلیل اهمیت نقش بازی در آمادگی کودکان پیش دبستانی برای ورود به دبستان به این موضوع پرداخته شده است . آثار بازی بر رشد کودکان توضیح داده شده است .

(( بازی و پرورش خلاقیت در کودکان )) تبیین شده است .

در انتها پیشنهادات و راهکارهایی در زمینه ی استفاده ی هر چه بیشتر وبهتر از بازی کودکان در جهت رشد همه جانبه ی آنان ارائه شده است .

امید است با مطالعه ی  این مقاله  توسط مربیان تعلیم وتربیت ، پدر و مادر و به طور کلی برای هر فردی که به نوعی با کودکان سروکار دارند و استفاده از پیشنهاد های کاربردی در جهت استفاده ی هرچه بیشتر وبهتر از بازی کودکان ، در جهت رشد همه جانبه ی آنان زمینه ی شکوفایی استعدادهای آنان  فراهم آید . 

کلید واژگان

آموزش - اهمیت – انفرادی - انگیزش  - استعداد- اجتماعی- بازی - تجربه- تفکر - تربیت جسمی - خلاقیت -  رشد وتکامل - شخصیت – شکوفا- عاطفی - علاقه-  فعالیت – محیط – مهارت – هوش- همه جانبه   

 مقدمه

بازی زندگی کودک نیست اما تمام زندگی کودک بازیست. ( مهجور ،  1370)

بازی درس زندگی وتمام روابط مربوط به آن است، درسی که کودک بانهایت میل وآسایش خاطر وبا تمام وجود آن را فرا می گیرد . در این فرایند ، کودک فارغ از تمام قید و بند های تصنعی و اجباری به فراگیری می پردازد. او تمام وجودش را به میدان بازی می برد، هم ذهن و هوش هواسش به آن متمرکز می شود وهم اندامش به فعالیت واداشته می شود. بازی تمرینی برای سازندگی است وآمادگی برای بروز خلاقیت هاست.بازی راهی برای ایجاد درک وفهم در کودکان است. راهی برای پذیرش مسولیت ها وبدست آوردن مهارت های لازم ، درگذرگاه رسیدن به مهارت ها، هنرها وتوانمندی ها ،بازی می تواند به عنوان وسیله جذاب و مورد علاقه ی بچه ها در اختیار مربیان و والدین قرار گیرد.تمام مراکزی که عهده دار امر خطیر تعلیم و تربیت کوکان هستند، باید در جهت شناخت هر چه بهتر این فعالیت ارزشمند وبه کارگیری آن در برنامه ریزی آموزشی و تربیتی خود نهایت تلاش و استفاده را بکنند.نقش بازی در امر تعلیم و تربیت کودکان تا بدانجا است که می تواند محور همه ی فعالیت های آموزشی فرهنگی، اجتماعی و هنری  آنها  قرار گیرد  وبا ایجاد رابطه ی هدف دار و منطقی  به همه ی  آنها معنا و جهت  دهد .  بازی یکی از فعالیت هایی ست که کودکان در هرجای دنیاباشند جدای از نژاد  ،  فرهنگ  و ملیت گوناگون  خود به  آن  می پردازند  و  از  اثرات  سازنده ی  آن  سود می برند.تا این اواخر اعتقاد براین بود که اگر چه بازی کودکان خوشایند است در ضمن تلف کردن  وقت نیز به شمار می رود که می توانست در عوض برای فعالیت های سودمند تری مورد استفاده قرار گیرد واز جهت اینکه کودکان به علت  عدم  رشد کافی خود فعالیت سودمندی را نمی توانند انجام بدهند وقت و انرژی خود را در بازی صرف می نمایند. در تعلیم وتربیت قدیم عموما بازی را ضایع کننده وقت کودک می دانستند ولذا میان کودک و بازی فاصله ی زیادی وجودداشت وحتی کودک را از بازی محروم می کردند.به این دلیل که کودک را مینیاتوری از بزرگسالی می پنداشتندوانتظارداشتندکه مانندبزرگ سال رفتارکند.در متون دینی ما به روایات و احادیث زیادی برخورد می کنیم که لزوم بازی و تفریحات سالم را برای کودکان ضروری دانسته واز آن به عنوان یک "ابزارتربیتی" یاد کرده اند .

ائمه معصومین (ع) و پیشوایان دینی ما معتعقدند که کودک باید در هفت سال اول زندگی به بازی بپردازد و والدین محیط را برای جست و خیز او وانتخاب بازی های مشروع آماده سازند.

امام رضا (ع) می فرمایند :"سعی کنید که شبانه روز شما چهار وقت باشد ، وقتی برای عبادت، وقتی برای تامین معاش، وقتی برای پرداختن به بازی های سالم وتفریحات سالم ومشروع."

حضرت علی (ع) می فرمایند:"هرکس کودکی دارد باید برای او کودک شود."

مکتب آسمانی اسلام ضمن تشویق وترقیب کودکان وبزرگسالان به امر "بازی" برای این کار در روند تکامل انسان اهمیت بسزایی قائل است، گویی خداوند علیم فطرت تمایل به بازی را در نهاد انسان برقرار نموده است.اندیشمندان اسلامی چون ابن مسکویه،ابوعلی سینا، خواجه نصیرالدین طوسی ودیگران نظریاتی در این باب (بازی)داده اند و ضرورت بازی را متذکر شده اند.علاوه بر دیدگاه اسلام ، دیگر نظام های تربیتی  نیز  (( بازی )) اصل مهم در زندگی کودک دانسته اند. . (جزوه ی روانشناسی بازی  ، 1385 )

یکی از اجزای دوران کودکی بازی است وتاثیر فراوان آن اعم از تاثیرات مثبت ویا منفی بر رشد وتربیت وشخصیت کودک ، موضوعی است که از دیر باز مورد توجه محققین بوده است . رشد و تکامل طبیعی در کودکان صرف نظر از عوامل غیر طبیعی از قبیل بیماری ها به عوامل متعددی بستگی دارد که مهمترین آنها عوامل سرشتی ، ژنتیکی ، توارثی، نژادی و محیطی است . پیگیری رشد و تکامل کودک در فواصل زمانی معین یکی از مهم ترین معیارهای تندرستی وی می باشد و باید نظارت کرد تادر محدوده ی طبیعی بوده و حفظ شود . هر چند تکامل همانند رشد در کلیه ی اعضا و اندام ها انجا میگیرد اما مهم ترین آنها تکامل عصبی - روانی است وعمدتا وقتی صحبت از تکامل یا نمو می شود منظور همان تکامل عصبی - روانی  است که جنبه های گوناگونی دارد که بسیار به یکدیگر وابسته اند.

مقاله حاضر برای توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت به جنبه های مختلف بازی و با ارائه پیشنهادات و توصیه هایی در این راستا در چگونگی استفاده از این واسطه در امر تعلیم وتربیت کودکان و دانش آموزان مقطع ابتدایی صورت گرفته است. امیدوارم که مطالعه این مقاله باعث تغییر دردیدگاه کسانی شود که بازی را عملی بی فایده می دانند.وسعی می کنند تا آن را تا حد امکان اززندگی کودک حذف نمایند درعوض با توجه به نقش ارزنده ی بازی دررشد همه جانبه ی کودکان به آنان کمک کنند تا از این نعمت شایسته و مطلوب در جهت هر چه بهتر شکوفا شدن استعدادهای خود استفاده نمایند .

اهمیت و ضرورت بازی

فروبل بازی را شکوفایی طبیعی جوانه برگ های طفل می داند .و جاندیویی می گوید بازی فعالیتی است که به قصد حصول نتیجه ای انجام نمی شود . ( مهجور ،  1370)

در واقع می توان گفت تاهنگامی که کودک قدر ت و توان انجام کاری را ندارد بازی می تواند به عنوان عاملی جبران کننده یا جانشین کار به خدمت گرفته شود. از این رو در مسایل روانی بازی می تواند عاملی در خشوند سازی انسان ها در رابطه با انگیزش ها و علایقی باشد که در جهان واقع سرکوب گردیده است در این رابطه بازی نشانه ای از آرزوهای برآورده نشده ای محسوب می شود که در محیط خارج امکان وقوع آن موجود نبوده است . کودک با بازی خود آنچه را که از اعمال بزرگسالان یاد گرفته یا در درون خود دارد بیان می کند وسعی می کند تا آنها را به سطح واقعیت برساند.هر مقدار سطح کوشش او با معیارهای محیط زنگانیش بیشتر همخوان شود کودک شادتر وخوشحال تر است و هر مقدار دورتر ، او ناراحتر وناسازگارتر .

به عبارت دیگر می توان گفت بازی کودکان نشان از آرزوی آنها برای " خود بزرگترشدن "

" رابرت وایت" در نظریه ی " بازی و انگیزش " خود می گوید: "این نظریه که ما چیزهایی را یاد می گیریم که بتواند در تخفیف سایق های درونی به ماکمک کند، نمی تواند همیشه مصداق داشته باشد اگرچه ما همه ی آنچه را که کودک باید برای برخورد موثر با دنیای اطرافش یاد بگیرد . مورد توجه قرار ندهیم ، در این مورد ساعات زیادی را که کودکان صرف بازی می کنند نمی توان به هیچ وجه تلف شده یا صرفا نیرو گرفتن در طبیعت تلقی نمود .بازی ممکن است شادی بخش باشد ، اما در حین حال یک کار جدی در دوران کودکی است . "فروبل " اعتقاد دارد که بازی نه تنها بازدارنده ی رشد کودک نیست ، بلکه باید به عنوان یکی از مهمترین عواملی که می تواند باعث هماهنگی رشد آزاد کودک از لحاظ جسمی ، احساسی ،ذهنی گردد در نظر گرفته شود در حقیقت بازی عاملی است که در جهت رشد و تکامل کودک .

برونر عقیده دارد که بازی وسیله ای است برای سازندگی کودک. او از طریق بازی یاد می گیرد ، ابداع می کند ، تجربه می کند و غیره.

کودک از راه بازی می تواند به استعدادها ، توانایی ها ، خواست ها ، ضعف ها ونکات مثبت ونکات منفی خود پی ببرد . ولذا با شناخت ویژگی های خود ساخت شخصیتی خود را تحکیم بخشد . کودک از راه بازی مقابله با راه زندگی را می آموزد ، در می یابد که چه موقع باید برای رسیدن به هدف بجنگد و چه موقع باید مصالحه نماید.چه موقع باید ساکت بود و چه موقع فعال . در میابد که در بسیاری از مواقع به تنهایی قادر به دست یابی به هدف نیست بابازی در می یابد که اصول و قواعدی در جامه وجود دارد که او نیز به عنوان عنصری از آن جامعه ملزم و مقید به رعایت آنهاست .بازی به کودک کمک می کند تا آنچه در درون دارد اما قادر به بیان آن نیست بیان دارد. ویا به قول " اریکسون" بابازی به صورت مبهم صحبت نماید .