مقدمه
توسعه سرمایه انسانی به افزایش سطح دانش و معلومات، مهارتها و مفنون و استعدادهای کلیه آحاد اطلاق می شود. اگر این واژه را بخواهیم از نظر اقتصادی مورد تعریف قرار دهیم باید بگوییم افزایش و گرد آوردن سرمایه های انسانی و استفاده مؤثر و مطلوب از آن در توسعه اقتصادی است. و از نظر فرهنگی توسعه نیروی انسانی به افراد امکان می دهد تا در زندگی اجتماعی از معنویات بیشتری بهره مند گردند و از قابلیتهای اجتماعی خویش در امر مشارکت و همکاری و تعاون که شرط مهم در تأمین سلامت معنوی و رشد اجتماعی جامعه است به نحو مطلوب استفاده نمایند. توسعه نیرو و منابع انسانی از طرق مختلف عملی می شود. متداولترین راه تحقق این هدف از طریق آموزش و پرورش رسمی است از دبستان آغاز شده و در سطوح دیگر تحصیلی از جمله در سطح دبیرستان و سپس در سطوح آموزش عالی که شامل مؤسسات آموزش عالی فنی، هنرستانها و دانشگاهها و سایر مؤسسات آموزش عالی ادامه پیدا می کند. توسعه نیروی انسانی از طریق آموزشهای مجدد، آموزش ضمن خدمت، کارآموزی، آموزش بزرگسالان، هضویت در گروههای سیاسی، مذهبی نیز عملی می گردد.
امروز این اندیشه قوت گرفته است که اگر جامعه ای بخواهد نظام اقتصادی، صنعتی، سیاسی و اجتماعی خویش را دگرگون سازد و آن را با مقتضیات و نیازمندیهای جدید همساز نماید. ناچار است که سیاست جامعی در توسعه نیروی انسانی داشته باشد و این امر میسر نیست مگر اینکه از نظام تعلیم و تربیت متوقع بود.
مؤسسات آموزش عالی از راهدور یا دانشگاه آزاد که می توان گفت نوع پیشرفته تر و نظام یافته تری از مؤسسات آموزش مکاتبه ای میباشند در برخی از ممالک جهان در کنار دانشگاههای سنتی ایجاد شده اند و هدف از ایجاد این دانشگاهها (آموزش از راه دور) عبارتند از :
1 ) توسعه آموزش عالی به گونه ای مؤثر و با شیوه های جدید علمی تا بتواند گروه کثیری از علاقمندان به تحصیلات دانشگاهی را زیر پوشش آموزش عالی قرار دهد؛
2 ) فراهم کردن فرصت آموزش عالی بریا گروهی از افراد شاغل، زنان خانه دار، که به دلایل نمی توانند در دانشگاههای عادی و سنتی حضور بهم رسانند؛
3 ) برقراری فضای علمی و آموزش در داخل خانه ها و در قلمرو حرفه ای و شغلی افراد چه در شهر و چه در روستاها، با این هدف که فرهنگ عمومی جامعه متعالی گردد و معرفت شغلی و حرفه ای افراد ارتقاء یابد؛
4 ) برقراری روشهای جدید و قابل انعطاف در سطح آموزش عالی که با اوقات آزاد دانشجویان هماهنگی داشته باشد.
برای تحقق اهداف چهار گانه فوق دانشگاههای آزاد جهان مجهز به وسایل جدید سمعی و بصری هستند و از ماهواره های آموزشی، رسانه های گروهی (برنامه های رادیویی و تلویزیونی) نوارهای درسی و فیلمهای آموزشی متنوع بهرخ می گیردند. علاوه بر آن این مؤسسات دارای شعب و مراکز یادگیری در سطح کشور نیز می باشند که خود این شعب با وسایل آموزش سمعی و بصری، کتابخانه، آزمایشگاه، انواع نوارهای ویدئو درسی مجهزند و دانشجویان می توانند با حضور در این مراکز و یا از طریق تلفن، مسائل آموزشی و درسی خود را با اساتید و مشاوران دروس حل و فصل نمایند و دانشجویان در اوقات از پیش تعیین شده می توانند به این مرکز مراجعه کنند و ضمن رفع اشکال درسی خود از کلاسهای درسی که از طریق کانالهای تلویزیونی به طور زنده از کلاس درس استودیو آموزشی و یا بصورت ضبط شده از آن پخش می شود، استفاده کنند.
بدینسان از طریق آموزش از راه دور امکان تحصیل در زمینه های گوناگون در زمان و مکان مورد دلخواه دانشجویان و در سطح گسترده ای، می تواند مهیا شود.
از مهمترین و با سابقه ترین مؤسسات آموزش عالی از راه دور جهان می توان دانشگاه آزاد انگلستان را نام برد که در سال 1969 ایجاد شده ولی عملاً در سال 1971 شروع به کار کرد و در حال حاضر بیش از یکصد هزار دانشجو در سطح تحصیلی لیسانس، فوق لیسانس و دکتری و در رشته های علوم انسانی، علوم تجربی در این دانشگاه مشغول به تحصیل می باشند و در سالهای اخیر نیز ژاپن، کانادا، استرالیا، کرۀ جنوبی، آلمان غربی، پاکستان، هندوستان و کشورمان ایران در ایجاد و گسترش آموزش از راه دور اهتمام در خور توجه ورزیده اند. آموزش از راه دور در برخی از کشورهای اروپایی بر این هدف تکیه دارد که ورود به دانشگاه را برای داوطلبانی میسر کنند که نتوانسته اند تحصیلات متوسطه خود را به پایان برساند، مثلاً؛ در سوئد براساس تصمیمی که اخیراًً اتخاذ شده است، دانش آموزی که فقط دو سال تعلیمات متوسطه را گذارنده است، امکان ادامۀ تحصیل در آموزش عالی را خواهد داشت مشروط بر اینکه از عهدۀ آزمونهای استعداد برآید. در شوروی دانش آموزانی که دورۀ ده ساله تحصیل خود را کانل نکرده اند می توانند به آموزش عالی از راه دور راه یابند مشروط بر آنکه به مدت هشت سال در مؤسسات فنی و صنعتی مشغول بکار بوده باشند. در کشورهای دیگر از جمله در حال حاضر در یوگسلاوی ئ مجارستان به بزرگسالان شاغل اجازه داده شده است که در ارتباط با سوابق حرفه ای خود از آموزش عالی از راه دور بهره گیرند. هر چند هنوز در اکثر ممالک پایان تعلیمات متوسطه تنها مسیر طبیعی است که به آموزش عالی منتهی می شود. ولی از طرف مقامات مسئول کوششهایی نیز به منظور وسعت بخشیدن به امکانات ورود به آموزش عالی از راه دور و دانشگاههای آزاد و انعطاف پذیر کردن شرایط ورود به عمل می آید. و این کوششها بیانگر علاقه دولتها و مقامات مسئول در همگانی کردن و یا تعلیم بخش نمودن بیشتر آموزش از طریق گسترش دانشگاههای آزاد و مؤسسات آموزش از راه دور است.
«آشنایی با دانشگاه پیام نور در ایران»
برای اولین بار در ایران پس از انجام مطالعات و بررسیهای اولیه در خلال سالهای 1359 تا 1366 دانشگاه پیام نور تأسیس شد. ابتدا مدرسه عالی دماوند سابق که در اختیار دانشگاه علامه طباطبائی قرار گرفته بود به عنوان محل سازمان مرکزی این دانشگاه ابوریحان بیرونی سابق نیز که در اختیار دانشگاه علامه طباطبائی قرار گرفته بودند به این دانشگاه جدید التأسیس منتقل شدند. همچنین بخشی از تجهیزات و امکانات این دانشگاه طبق نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسات (25/9/65) و (28/8/65) با ایجاد دانشگاه پیام نور برای اجرای نظام آموزش از راه ئور جهان ونیل به این اهداف موافقت نمود.
1 ) ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه؛
2 )فراهم کردن امکان ادامۀ تحصیل در اقصی نقاط کشور؛
3 ) ایجاد امکان ادامۀ تحصیل برای کارمندان، خانه دارای و افرادی که ادامه تحصیل در نظام سنتی برایشان مقدور نیست؛
4 ) افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاهها با استفاده از نیروها و امکانات بالقوه جامعه که در نظام سنتی مورد استفاده قرار نمی گیرد؛
5 ) تربیت بخشی از نیروهای متخصص جامعه؛
6 ) به هنگام کردن سطوح دانش برخی از نیروهای کارآمد جامعه.
مهمترین مواد آموزشی که در نظام آموزشی از راه دور مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از :
کتابهای درسی خودآموز، کتابهای کمک آموزشی، نوارهای صوتی و تصویری، آموزشگرهای کامپیوتری و دانشگاه پیام نور محور اصلی آموزش کتاب است. ولی برای تدریس تعدادی از دروس از سایر مواد آموزشی نیز استفاده می شود.
گروههای تهیه مواد درسی متشکل از مؤلفان، تکنولوژیست های آموزشی و گراقیست ها، طراحان درسی، ویراستاان علمی و ادبی و در صورت لزوم کارگردانان تلویزیونی، طراحان کیت های آزمایشگاهی و متخصصان نرم افزارهای کامپیوتری، مواد درسی را تهیه می کنند. وظیفه این گروهها تهیه متون درسی خود آموز راهنمای مطالعه دروی، نوارهای صوتی و تصویری، فیلمهای آموزشی، کیت های آزمایشگاهی آموزشگرهای کامیوتری و تعیین کتب جنبی می باشد. بی تردید کتاب درسی خودآموز، رکن اصلی آموزش از راه دور سراسر جهان است و رسانه هایی دیگر به منظور رفع نارسائیهای موجود در کتابهای خودآموز و برای تکمیل کار آموزش دروس مورد استفاده قرار می گیرند که نیلز به مشاهدۀ مستقیم یا بی واسطه و یا آموزش و تجربه علمی دارند.