پایان نامه بررسی و مطالعه تاثیر محیط بر خلاقیت کودکان

پرو‍ژه جهت اخذ درجه کارشناسی در رشته

روانشناسی عمومی

چکیده :

خلاقیت یک ویژگی ذاتی برای انسان به خصوص برای کودکان می باشد . که این ویژگی می تواند تحت تاثیر عوامل محیطی قرار گیرد و باعث شود که به نقطه اوج خو یعنی شکوفایی برسد .از جمله عوامل محیطی ، نقش والدین ، تحصیلات آنها ، می تواند استعداد کودک را تحت تاثیر قرار دهد با فرضیه های مبرم و مشخصی در این طرح می توان مشخص کرد که شرایط محیطی تا چه اندازه بر استعداد و توانایی های کودک تاثیر می گذارد . محیط ، خلاقیت و استعداد عواملی هستند که با هم، همبستگی قابل تحملی را دارد. محیط مدرسه و پدر و مادر تاثیر زیادی در این مسئله گذارده است بیشترین تاثیر تربیت والدین، در این زمینه، در دوران شکل گیری شخصیت کودک می باشد رابطه خلاقیت و استعداد، با محیط رابطه ناگسستنی می باشد .خلاقیت کودک با تقویت عوامل محیطی که شامل ،‌مدرسه ، تحصیلات والدین ، دوستان ، معلم و ... در این پژوهش سنجیده شده و مشخص گردیده که هر کدام تاثیرات مثبت و منفی را بر خلاقیت می گذارد .

مقدمه :

اگرچه  تمدن  و فرهنگ بشری  نتیجه  تلاش  همه آدمیان  در تمام دوران هاست ، اما غنا  و عظمت  آن را مدیون  گروه کوچکی  از انسانها  هستیم  که کاشف ، مخترع ، هنرمند یا  متفکر  نامیده می شوند.از کشف آتش  تا اختراع  رادیو و سفینه های  فضایی،از نقاشی های دیواری در غارها  تا آثار  هنرمندانی  نظیر  کمال الملک و پیکاسو و از اولین  آثار مکتوب  تا نوشته ها  و سروده های  فردوسی  و شکسپیر  همه  محصول  کار و اندیشه  جمع کوچکی از بشریت  است .تمدن  بشر  مرهون  اندیشه  خلاق آدمی بوده  و دوام  آن نیز  بدون  بهره گیری  از خلاقیت  که عالی  ترین  عملکرد  ذهن  انسان  محسوب  می شود ،غیرممکن خواهد بود.عصاره خلاقیت  غیرقابل پیشگویی بودن است که هر کدام بر خلاقیت و یادگیری انسان تاثیر اساسی دارند .از دیر باز محیط وابستگی و همبستگی بسیاری با یادگیری و آموزش و خلاقیت کود ارتباط داشته و می تواند بر توانایی ها و باور های کودکانه تاثیر داشته باشد . محیط با ابزار ها و و آلات خود می تواند بر میزان یادگیری کودک تا اندازه ای تاثیر گذارد که حتی تا اواخر عمر می تواند بر خلاقیت کودک تاثیر بگذارد بنابراین وابستگی و تاثیر پذیری کئدک از محیط یک امر ضروری است .

نظام آموزش و پرورش یک جامعه، باید شرایط و امکانات لازم را برای اعضای جامعه به نحوی فراهم کند که هر یک از آنها بتوانند توانمندی‌ها و استعدادهای خود را در حد اعلی به رشد و شکوفایی برسانند و در عین حال این وظیفه را هماهنگ و تواًمان انجام دهند، یعنی آموزش و پرورش به صورت تلفیقی .دکتر محمدحسن پروند، دکتری برنامه‌ریزی آموزشی درسی در تعریف لغوی خلاقیت می‌گوید: این واژه از فعل خلق کردن، آفریدن و به وجود آمدن مشتق شده ولی در مفهوم آن، دو معنای نوآوری و ابداع مستتر است یعنی به هنری خلاق گفته می‌شود که نو و بی‌بدیل باشد و نوعی تغییر در آن ایجاد شده باشد. وی در تعریف خلاقیت مفهومی اظهار می‌کند: خلاقیت نوعی توانمندی، استعداد یا نیروی خدادادی است که در نهاد انسان‌ها کم و بیش به ودیعه گذاشته شده و باید با کمک عوامل و عناصر محیطی مناسب از صورت بالفعل به صورت بالقوه درآید که البته در افراد مختلف، این استعدادها و توانمندی‌ها با درصدهای مختلف وجوددارد.علاوه بر عوامل توارثی و محیطی که در خلاقیت و تقویت و پرورش کمک‌کننده است، عوامل فطری هم در آن دخالت دارند، همچون فطرت کنجکاوی یا جستجوگری، نوجویی، زیباپسندی و حقیقت‌خواهی.اولین و مهم‌ترین پایگاهی که می‌تواند در پرورش خلاقیت بسیار موثر باشد، خانواده است. دکتر پروند با اشاره به این مطلب می‌گوید: مهم‌ترین عوامل در این ارتباط، والدین هستند و در این میان، مادر نقشی اساسی در تربیت فرزندان دارد، همان طور که دانشمندی به نام بنجامین بلوم می‌گوید: سه‌چهارم شخصیت کودک قبل از 6 سالگی شکل می‌گیرد و کودک در این مدت در خانواده است و معلمش مادر اوست. بنابراین والدین نقش مهمی در این زمینه دارند و می‌توانند در خصوصیات شخصیتی، جسمی، احساسی، ذهنی، عاطفی، فرهنگی و اجتماعی کودک و بخصوص در جنبه خلاقیت او اثرات مثبت و منفی بگذارند. پدر نیز در این زمینه می‌تواند جو آزادمنشی یا استعدادی ایجاد کند و از نظر مالی، وسایل مورد نیاز برای بروز خلاقیت را فراهم کند. ولی آنچه نباید آن را به فراموشی سپرد، محله است. در واقع اگر محله‌ای که کودک در آن زندگی می‌کند نزدیک به مسجد، کتابخانه، سینما، تئاتر و... باشد، می‌تواند در رشد خلاقیت کودک تاثیرگذارتر باشد. قابل ذکر است، همبازی‌ها و همسالان نیز از عوامل دیگر بروز خلاقیت محسوب می‌شوند که در بازی‌ها منجر به پیدایش یا عدم پیدایش خلاقیت می‌شوند. به گفته دکتر پروند، مدرسه نیز از دیگر عوامل بروز خلاقیت محسوب می‌شود و مهم‌ترین عنصری که در مدرسه از نظر بسیاری‌ پنهان می‌ماند، ارتباط با برنامه‌های آموزشی و پرورشی مدرسه است، یعنی برنامه‌هایی که به صورت علمی و دقیق به وسیله متخصصان هم در بعد آموزش و هم در بعد پرورش تدوین، تصویب و ابلاغ شده است، باید اجرا شود. قابل ذکر است، در برنامه‌های آموزشی درسی نظام آموزش و پرورش ما، برآموزش بسیار تاکید شده و متاسفانه روی پرورش تاکید چندانی نشده است که در حقیقت باید نهاد پرورشی همدوش و همتراز فعالیت‌های آموزشی در برنامه‌ها گنجانیده شود. حال اگر قبول کنیم پرورش نسبت به آموزش از اهمیت بیشتری برخوردار است و دارای پیچیدگی بیشتری است، باید بخش عمده‌ای از تلاش‌هایمان را هم در طراحی و هم در اجرای برنامه‌‌های آموزش و پرورش مدارس از کودکستان تا سال آخر دانشگاه، بیشتر برجنبه‌های پرورشی متمرکز کنیم.در مدارس علاوه بر این برنامه‌ها، فعالیت‌های فوق برنامه (درون برنامه) نیز وجود دارد که باید جزو برنامه‌های مصوب و مدون قرار بگیرد. دکتر پروند با بیان این موضوع، عنوان می‌کند: معلمان، همکلاسی‌ها، میزان آزادی در مدرسه و جوی که از نظر مدیریتی حاکم است (جو آزاد‌منشانه) می‌تواند در بروز خلاقیت دانش‌آموزان تاثیر داشته باشد و اگر این جو مستبدانه باشد، برعکس می‌تواند جلوی خلاقیت و پرورش آن را بگیرد. طبق بررسی‌ها مشخص شده است که فضای مدرسه، وسعت و بزرگی، فضای سبز و امکانات موجود در مدرسه نیز می‌توانند در بروز و ظهور خلاقیت نقش داشته باشند. و عامل مهم بعدی که در خلاقیت نقش بسزایی را بازی می‌کند، جامعه است. همان طور که می‌دانید، جامعه دارای نهادها و بنیادهای مختلفی است که عهده‌دار اشاعه و تقویت قوای خلاقه در شاگردهای ما هستند؛ بخصوص در زمینه‌های ارزشی، اعتقادی، فرهنگی و هنری، اما چطور و چگونه باید فهمید، کودکانمان خلاق هستند یا خیر. از ویژگی‌های کودک خلاق می‌توان به پرانرژی و پرجنب و جوش بودن اشاره کرد و اصطلاحا به چنین کودکی «شیطان»‌گفته می‌شود.این کودک کنجکاو است و در اصطلاح غلط فضول خطاب می‌شود (منهای کودکان بیش فعال)، دائما سوال می‌کند و هر جوابی را نمی‌پذیرد. برای یک مساله راه حل‌های متعددی دارد که گاهی این راه‌حل‌های عجیب و غریب است، نسبت به سایر کودکان خیالپرداز است، داستان‌های تخیلی می‌سازد، در چارچوب‌ها قرار نمی‌گیرد و از مقررات تبعیت نمی‌کند، به همین دلیل بیشتر این کودکان در خانواده‌ها مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند که چرا مقررات را رعایت نکردی؟!به گفته این دکتر برنامه‌ریز آموزشی درسی، این کودکان برونگرا و رفاقت‌طلب هستند و علاقه زیادی به معاشرت دارند. آنها در بازی‌هایشان، بیشتر رهبر هستند تا فرمانبردار. به همین دلیل در اغلب بازی‌هایشان «رئیس» هستند.وی می‌افزاید: این کودکان قدرت تفکر واگرا دارند و خیلی کم دارای تفکرات همگرا هستند یعنی در حقیقت اگر مساله‌ای به آنها داده شود، برای حل آن حساب و کتاب نمی‌کنند بلکه به کلیت مساله نگاه کرده، اظهار می‌کنند «کل آن دارای اشکال است» و همچنین دارای قدرت نوآوری و ابداع هستند.