طراحی صنعتی
مقدمه :
در طول تاریخ – تمدنهای سنتی به چادر، مقبره و محراب به عنوان سمبومی از عالم کائنات مینگریستند ایده «خانه کیهانی» از ارتباط دادن ساختمانها با آسمانها توسعه یافت. از آنجا که شکل کرومی معنایی ژرف برای انسان سنتی داشت. طبیعی بود که این معنارا ازشکل مشابه دیگری منتقل کند. اصطلاحات «چادر کیهانی» «چتر الهی» «بیضعه کیهانی» و «جام آسمانی» نشانگر عقاید سنتی و معانی باطنی درباره گنبد هستند.
در فرهنگ اسلامی گنبد دارای تجلی زندهای از جهان شناسی اسلامی است. به وسیله معانی سمبرلیکی مفاهیم مرکز، دایره و کره نهفته در گنبد به تمامیت به واقعیت میپیوندند. یک ارتباط اساسی در این مورد که تأکید زیادی روی آن است. ایده روح میباشد که همزمان همه موجودات را فرا میگیرد، همان گونه که گنبد فضای محدود به خود را در بردارد و طاق آسمان که همه آفرینش را احاطه میکند. عبور این «روح» از نوک گنبد سمبول و حرکت است. این عبور را میتوان به طرف پایین و دارای انبساط به سمت کثرت یا به طرف بالا و دارای انقباض به سمت وحدت دانست.
گنبد یک شکل از صورت زنده است. ایدهای است که در امکانات مادی تجلی میکند. در پیشینه صحرانشینی، گنبد شبیه به ساختمانهای گنبدی است که از اسکلتها گرد چوبی ساخته میشدند و روی آنها با پارچه یا پوست پوشیده میشد. پس از گسترش گنبدهای چربی به توسط انسانهای شهرنشین – معماری آجر و سنگ به عنوان ادامه آن آغاز شد و شکلهای قابل احترامی با مواد و مصالح دائمی و سنگین ساخته شد. مهارت و استادی معماران باعث سبکتر شدن وزن گنبد شد. زیرا معیار بارز زیبایی در گنبد همان سبکی آشکار آنها بود، چه از نظر مواد سازنده آن و چه از نظر دیدگاه چشم. زیرا تقلید «سنگین» تنها هنگامی کامل میشود که با سبکی از لی «چادر کیهانی» که از آن منشأ میگیرد، همساز شود.
الگوها و رنگها، هم داخلی و هم خارجی میتواند در این سبکی نقشی داشته باشند. چرخهای کیهانی یا مندلها، مانند شکوفههای ایجاد شده به توسط هندسه دایره روی سطوح گنبدی نمایان میشود. رنگها، ملایم و آرام – تصور عقل را ایجاد کرده و به شور و هیجان نفس اشارت دارند. این رنگهای سفید، سبز، آبی – فیروزهای. طلایی یا حاصل آجر کاری و گچبری یا ترکیبی از آنها هستند. گنبد در همه تجلیاتش محل «عرش الهی» پذیرای عقل و آزاد از زمان در شکل است.
پیامبر اکرم (ص) در معراج خود، گنبد بسیار بزرگی از مروارید مفید را تشریع میکنند که روی چهار ستون کناری قرار داشت و روی آنها چهار قسمت «بسم الله الرحمن الرحیم » نوشته شده بود و از آن چهار چشمه آب، شیر، عسل و شراب جاری بود. این تمثیل مدل روحانی هر بنای گنبدی را توضیح میدهد. مروارید سفید سمبل «الروح» است که گنبد آن همه خلقت را احاطه میکند. روح کلی که قبل از دیگر مخلوقات خلق شده است. عرش الهی نیز که همه چیز در برمیگیرد (العرش المحیط) سمبول عرش، فضای نامرئی فراسوی آسمان پرستاره است. از دیدگاه جسمانی، که برای انسان طبیعی است ستارگان در کرههای متحدالمرکز حول زمین حرکت میکنند و به وسیله فضای بی انتها احاطه شدهاند و خود این فضا به توسط روح کلی که به عنوان «محل» متافیزیکی ادراک و معرفت در نظر گرفته میشود، در بر گرفته میشود.
مقطع یک گنبد شبیه به تیر (نیزه) و کمان «محمد» (ص) (کلمه) تیر «حقیقت محمدی» (روح) و نشانه و هدف آن «روح کلی» (الروح) است. پرواز این تیر روحانی پرواز و خروج از تاریکی به سوی «نور مطلق» میباشد. گنبد نشانه خدا شدن «کلمه» انسان است.
(مهرداد محمد حجازی – 1379)
فرآیند برنامهریزی و سیاستهای طرح
2-1 تعیین استراتژی و اهداف کلان پروژه :
امروزه به دلیل غفلت از گذشته و تجربههایی که میتوانستیم از آنها درس بگیریم، با یک شهرسازی بحران زده روبرو هستیم. در حال حاضر و عده تکامل و تعالی انسان از طریق پیشرفتهای مادی به صورت افسانهای درآمده است. انسان در جهان بی انتهای ارتباطات غرق شده طرز تفکری که به عنوان تنها راه قابل قبول برای همه انسانهای این قرن تجویز شده و فضاها و عناصر زندگی و به طور کلی شهرهای ما را شکل داده است.
ساختمانهای بلند و حجیم، شبکههای شطرنجی وسیع و تراکم بیش از حد جمعیت، ابعاد انسانی و فرهنگی شهر را زیر سوال برده است. شهرسازی جدید علیه انسان و جامعه عمل کرده، از عملکرد طبیعی واحدهای اجتماعی مهمی مانند، خانواده، واحد همسایگی، محله و غیره جلوگیری میکند.
ساختمانهای بلند همه ارزشها و نسبتهای قدیمی کالبد و سیمای شهرها را زیر پا گذاشته، مناظر طبیعی شهرها را نیز از بین میبرند. نمادهای انسانی با ارزشی نظیر مسجد – کلیسا – مدرسه و غیره که روزی از لا به لای ساختمانها از بافت متراکم و به هم فشرده شهرها سر بیرون کشیده و هویت و معنی محل را به بیننده منتقل میکردند، امروز در لابلای آسمان خراشهای سر به فلک کشیده به طور تحقیر آمیزی گم گشتهاند.
از آنجا که مسجد پایگاهی برای آرامش یافتن روح و تزکیه و محلی برای دوری از جاروجنل دنیای امروز به شمار میرود که بشر امروز نیازمند چنین اماکنی میباشد و موضوع طراحی و بهینه سازی گنبد مسجد که به عنوان نشانه و عامل شناساندن این مراکز مورد تأکید و تأیید بوده است، انتخاب گردید.