پروژه نقش کشاورزی ارگانیک در اقتصاد روستا و سلامت محیط مطالعه موردی ، روستای کرد قشلاقی شهرستان اردبیل

پروژه تحقیقاتی جهت اخذ مدرک  کارشناسی ارشد

رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی

چکیده

افزایش سطح آگاهی مصرف کنندگان محصولات کشاورزی در خصوص تاثیرات سوء مواد شیمیایی موجود بر سلامتی مصرف کنندگان وایجاد بیماری های حاد ومزمن،اشتیاق مصرف کنندگان را به کشاورزی ارگانیک افزایش داده است.با افزایش سطح آگاهی ها،بازارهای ارگانیک محصولات کشاورزی رشد قابل توجهی را شاهد بوده اند.

کشاورزی ارگانیک فرآیندی است که هدف آن تنها تولید محصولات سالم جهت تغذیه انسان نیست،بلکه در پی ارتقای سلامت و بهره وری جوامع وابسته به خاک،آب،گیاهان،جانوران وانسانهاست.

اهداف عمده در این تحقیق تولید محصولات عاری از مواد شیمیایی و سالم با حفظ منابع طبیعی وتقویت اقتصاد زراعی روستا بوده، در عین حال با تاکید بر خطر فرسایش خاک زراعی می باشد.برای تحقق این اهداف از روش تحقیق،تحلیلی-توصیفی واز روش اسنادی استفاده گردیده است.

فرضیات تحقیق با توجه به نقش کشاورزی ارگانیک در سلامت محصولات تولیدی و محیط وهمچنین نقش کشاورزی ارگانیک در رونق اقتصادی روستاها مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به ضعف مدیریت اجرایی کشت ارگانیک در سیستم نظارت و کنترل محصولات کشاورزی و... در کشورمان اشاره گردیده است.

واژگان کلیدی

مقدمه

     مصرف فراوان انواع سموم وکودهای شیمیایی چه از لحاظ تاثیر برسلامت مصرف کنندگان محصولات کشاورزی وغذایی و چه از لحاظ تبعات زیست محیطی از قبیل آلودگی آب های زیر زمینی و بر هم زدن تعادل زیستی، روز به روز مورد تردید جدی قرار می گیرد. با توجه به افزایش مصرف کود وآفت کش هایی که پیامد آنها زوال باروری خاک، سلامتی و آلودگی هوا، آب، و غذا است[1].

     امروزه رویکرد جهانی به سمت کشاورزی ارگانیک است. در این سیستم از کشاورزی که احتمالا برگرفته از کشاورزی سنتی باشد، سعی بر این است تا از نهاده هایی که منشا شیمیایی دارند استفاده نشود[2].

تاثیر نامطلوب و اثرات باقیمانده مصرف انواع کودهای شیمیایی و سموم، هورمونها و...در تولیدات غذایی درکشورهای صنعتی پیشرفته موجب شده است ، کشاورزی در جهتی کاملا متضاد با روش مدرن تحول یابد و آن جلوگیری از مصرف هرگونه مواد شیمیایی یا نهاده مصنوع انسان در تولیدات و پخش محصولات زراعی وباغی و دامی است. این کشاورزی به کشاورزی ارگانیک موسوم است و در کشورهای مختلف به نام های گوناگون همچون کشاورزی بیولوژیکی، کشاورزی پایدار و کشاورزی با مصرف کم مواد شیمیایی نامیده می شود. آگاهی جوامع به ایمنی غذایی وحفاظت محیط زیست وسلامتی جوامع می تواند ازطریق تحقیق و برنامه ریزی دقیق کشاورزی ارگانیک حاصل گردد، تا نسلهای آینده بتوانند از شرایط مناسب بهداشت وسلامتی برخودارگردند. تخریب محیط زیست، تحدید منابع طبیعی، بهم خوردن تعادلهای اکوسیستمی، گازهای گلخانه ای، مرگ بیولوژیک خاک، فرسایش های شیمیایی، آلودگی های صنعتی وشیمیایی زباله ها، ظهور آفات وعوامل مقاوم جدید ازآسیب های نظام کشاورزی فشرده به طبیعت ومحیط زیست است.محیط زیست متاثر از فعالیت های کشاورزی،شامل مجموعه عوامل وشاخص ها در فرآیند توسعه پایدار و بهبود زندگی بهره برداران کشاورزی است،که علاوه بررشد شاخص اقتصادی یا اجتماعی شاخص های توسعه پایدار و محیط زیست را نیز مورد بررسی قرارمی دهد[3].

    کشاورزی ارگانیک فرایندی است، که هدف آن تنها تولید محصولات سالم برای تغذیه انسان نیست،بلکه درپی ارتقای سلامت وبهره وری جوامع وابسته به خاک ،آب،گیاهان،جانوران وانسانهاست.این سامانه تولید،فرآوری وعرضه محصولات کشاورزی شامل محصولات زراعی ،باغی،دام،طیوروآبزیان راشامل می شود[4].

     کشاورزی ارگانیک ،نظام زراعی است ،مبتنی برمدیریت اکوسیستم زراعی، تمرکز بر حاصل خیزی خاک وسلامت گیاه وعدم مصرف موادشیمیایی مصنوعی که این نظام با شرایط اجتماعی، اقتصادی،  منطقه ای و محلی سازگاراست. کشاورزی ارگانیک همان کشاورزی سنتی قدیم نیست، بلکه با استفاده از تکنولوژی و علوم مختلف می توان بالا ترین روش تولید رادر کشاورزی بوجود آورد. کمبود مواد غذایی وکیفیت غذای جمعیت درحال افزایش جهان، امروزه دنیا را به سمت کشاورزی ارگانیک می کشاند.

     کشاورزی ارگانیک نظامی اقتصادی،اجتماعی،ومدیریت تولیدی اکولوژیک است،که شناخت کاملی ازخاک واجزای تشکیل دهنده آن دارد.این نظام باافزایش حاصلخیزی خاک برای تولید مواد غذایی انسان درچرخه بیولوژیکی سعی دارد از ورود  هرگونه نهاده های خارجی (کودهای شیمیایی،آفت کشها،علف کشها)به فرایند تولید جلوگیری کند،تاباحداقل هزینه به رابطه ای پایدارمیان انسان ،محیط زیست وموجودات زنده بیانجامد.استفاده ازحشرات مفید ازجمله کفشدوزک وکود سبزنمونه هایی ازکشت ارگانیک می باشد.

    در دهه1330 قبل ازآنکه تولید و مصرف کودهای شیمیایی درکشورمطرح شود، مصرف کودهای آلی درسطح کشوررایج بود.هم زمان با ورود کودهای شیمیایی به کشورسازمان ترویج کشاورزی مصرف این نوع کودها را تشویق نمود.دراوایل کار، بسیاری از زارعین کودهای شیمیایی را حرام ومصرف آن رامشروع نمی دانستند،ولی با گذشت زمان وانجام فعالیت های ترویجی،کاربه جایی رسید که دربعضی مزارع تاچهار  تن درهکتارنیزکود شیمیایی مصرف می شد.نظر به نیاز نیروی انسانی،میزان مخارج تولید در کشاورزی ارگانیک نسبت به سیستم صنعتی باتوجه به بالا بودن مزد کارگر،مخارج بسیارناچیز بوده وچنانچه این تولیدات دربازارهای جهانی مقایسه شوند ،میزان سود حاصله برای کشورهای درحا ل توسعه به مراتب بیش ازکشورهای پیشرفته خواهدبود[5].

طرح مسئله

    مشکلات وبحران های ناشی ازکاربرد نهاده های شیمیایی مصنوعی درکشاورزی،عده ای ازمتخصصان ،شکل جدیدی ازکشاورزی را تحت عنوان کشاورزی مدرن ارایه کرده وبه تبلیغ آن مشغول هستند.از جمله مخاطرات پیش آمده اینست که با وجود مصرف ده برابر سموم شیمیایی در دهه های اخیر در کشورهای در حال توسعه میزان کاهش محصول بر اثر خسارت ناشی از آفات و بیماری ها دو برابرافزایش یافته است وسموم مصرفی برخلاف تصورات کارآیی خودرا ازدست داده اند. زیرا10 تا 50 درصد محصولات با وجود مصرف سموم ازبین می روند.

     ظهور و مقاوم شدن آفات ازمهمترین مخاطرات سموم مصرفی است.درحال حاضر600گونه عوامل بیماری زاو150گونه علف هرز در برابر سموم شیمیایی مقاوم شده اند.سالانه دومیلیون وپانصدهزارتن سم درجهان مصرف می شود،که سهم هرفردحدود نیم کیلوگرم است.میزان باقیمانده سموم درمحصولات ازحدمجازبیشتراست.هرفردسالانه به طورمتوسط 4/5کیلونیترات 1/5کیلومواد شیمیایی وارد بدن خود می کند[6].     

 یکی از بد ترین موارد آلودگی،آلودگی مواد غذایی است،که بشر روزانه مصرف می کند،ومتاسفانه آن را با چشم نمی بیند.   اثرات باقیمانده مواد دفع آفات نباتی زمانی خود را نشان می دهد که خیلی دیر شده است.آماری که از منابع رسمی اخذ شده است،نشان می دهد،که تنها بر روی حدود 84000 هکتار مرکبات مازندران حدود 1500 تن سموم کنه کش،حشره کش،و قارچ کش مصرف شده است،که اگر مقدار سم مصرفی را بر مساحت بکار رفته محاسبه نماییم ملاحظه می شود که در زیر چتری از سم به ضخامت چند میلیمتر به سر می بریم[7].

    سالیانه بیست ودو میلیون نفر بر اثر تجمع باقیمانده مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی ویا تماس مستقیم با مواد شیمیایی در مزارع و خانه دچار مرگ ، سرطان ، بیماری های مزمن ، مسمومیت و... می شوند.به زیر کشت رفتن یک میلیارد هکتار جدید به الطبع چند برابر شدن مصرف نیتروژن به صورت کود شیمیایی وچند برابر شدن آفت کشها و تقاضای شدید برای مصرف آب خواهد بود. این در حالی است که منابع تولید بدلیل بهم خوردن تعادلهای طبیعی و اکوسیستمی به شدت در حال تخریب و تهدید می باشند. از طرفی نظام رایج کشاورزی یا نظام کشاورزی فشرده که بر مصرف مواد و نهاده های بیرونی استوار است، با وجود افزایش عملکرد بدلیل استفاده از فناوری های جدید نه تنها منجر به امنیت غذایی نشده بلکه باعث ایجاد مخاطرات زیست محیطی و اکوسیستمی و پیامدهای نامطلوب اقتصادی واجتماعی به ویژه در حوزه سلامت شده است.  میزان باقیمانده سموم در بسیاری از محصولات زراعی و باغی و دامی از حد مجاز وشاخص های موجود بیشتر است. مصرف فراوان انواع سموم و کودهای شیمیایی چه از لحاظ تاثیر بر سلامت مصرف کنندگان محصولات کشاورزی و غذایی وچه از لحاظ تبعات زیست محیطی از قبیل آلودگی آبهای زیر زمینی وبر هم زدن تعادل زیستی روزبه روز مورد تهدید قرار می گیرد. طرح مسایل جدیدی همچون گیاهان تغییر یافته ژنتیکی نیز به این موارد اضافه شده است.

    امروزه آگاهی مصرف کنندگان به مسایل فوق وافزایش گزارشات منتشره درخصوص تاثیرات سوءمواد فوق برسلامتی مصرف کنندگان وایجاد بیماریهای حاد ومزمن اشتیاق مصرف کنندگان را به محصولات تولید شده درشرایط طبیعی وحتی الامکان بدون استفاده ازانواع سموم وکودهای شیمیایی افزایش داده است. در ابتدا چنین محصولاتی با عناوین متفاوتی که نشان از منشا طبیعی نهاده های مصرف شده درآنها داشت،عرضه می شدند.وبازارمحدودی را به خود اختصاص می دادند. اما با افزایش سطح آگاهی ها،این بازاررشد قابل توجهی راتجربه نمود وبه حدی که برنامه ریزان درجوامع صنعتی به منظور جلوگیری از تقلب ،استانداردهایی رابرای تولید، برچسب زنی محصولات ارگانیک تدوین وارایه نموده اند.

[1]-رفیعی،صمد و فخارزاده سیداحمدرضا  ،سال  1389؛ راهنمای آموزشی کشاورزی ارگانیک؛  ،ص پیشگفتار

[2] -  سیلسپور، م، ممیزی،سال 1385؛کشاورزی ارگانیک؛ م.ر.منبع اینترنتی

[3] -ملکوتی،م.ج سال،1378؛ Organic Farming؛منبع اینترنتی

[4] - آذرمی ،یحیی سال1386 ؛کشاورزی ارگانیک وتوسعه پایدار؛ نشریه فنی،ش.3  ص2

- شریفی مقدم،محمد،سال1386 ؛توسعه کشاورزی ارگانیک ایران؛ [5]

- شریفی مقدم؛محمد،سال 1386 ؛کشاورزی ارگانیک ایران؛ص 20[6]

- لاک دشتی، محمد معروف سال1375 ؛کنترل حشرات؛ص پیشگفتار [7]